Năm 1558, khi Nữ hoàng Elizabeth I lên ngôi, nước Anh đang đứng trước một tương lai đầy bất ổn. Bị Giáo hoàng Pius V tuyệt thông và đối mặt với mối đe dọa xâm lược từ Tây Ban Nha hùng mạnh, nền kinh tế Anh chao đảo bên bờ vực sụp đổ. Giữa cơn bão chính trị và kinh tế này, Elizabeth đã có một quyết định táo bạo: hướng về thế giới Hồi giáo để tìm kiếm đồng minh. Một liên minh tưởng chừng như không thể, giữa một nước Anh theo Anh giáo non trẻ và các đế chế Hồi giáo hùng mạnh, lại chính là chìa khóa giúp Anh vượt qua khó khăn và đặt nền móng cho một đế chế tương lai.
Ngoại giao thời chiến: Hướng về phương Đông
Sau khi bị Giáo hoàng Pius V tuyệt thông năm 1570, Elizabeth I nhận thấy nước Anh cần một đồng minh đủ mạnh để chống lại Tây Ban Nha. Đế chế Ottoman, với Sultan Murad III đứng đầu, trở thành một lựa chọn đầy tiềm năng. Sự thù địch giữa Ottoman và Tây Ban Nha, vốn đã kéo dài nhiều thập kỷ, mở ra cơ hội cho một liên minh chiến lược. Không chỉ Ottoman, Elizabeth I cũng tìm kiếm sự hợp tác với các đối thủ của họ, như Shah của Ba Tư và Quốc vương Ma-rốc, tạo nên một mạng lưới quan hệ phức tạp và đầy toan tính.
Hình ảnh minh họa về giao thương giữa Anh và phương Đông trong thời kỳ Elizabeth I
Công ty cổ phần: Động lực cho thương mại toàn cầu
Để vượt qua khó khăn về tài chính, Elizabeth I đã tận dụng một sáng kiến thương mại mới mẻ: công ty cổ phần. Mô hình này, được khởi xướng bởi chị gái bà, Mary Tudor, cho phép huy động vốn từ nhiều cổ đông để tài trợ cho các chuyến tàu thương mại, chia sẻ cả lợi nhuận lẫn rủi ro. Elizabeth I đã nhiệt thành ủng hộ Công ty Muscovy giao thương với Ba Tư, đặt nền móng cho sự ra đời của Công ty Thổ Nhĩ Kỳ và Công ty Đông Ấn, công ty sau này sẽ chinh phục Ấn Độ. Việc áp dụng mô hình công ty cổ phần không chỉ giúp Anh vượt qua khó khăn tài chính mà còn đặt nền móng cho sự phát triển của chủ nghĩa tư bản hiện đại.
Thư từ ngoại giao: Mềm mỏng và khôn khéo
Trong các bức thư gửi đến các quốc vương Hồi giáo, Elizabeth I thể hiện sự khôn khéo trong ngôn từ ngoại giao. Bà xưng hô với Murad III bằng những mỹ từ như “nhà cai trị vĩ đại nhất của Vương quốc Thổ Nhĩ Kỳ”, đồng thời nhấn mạnh sự tương đồng giữa Anh giáo và Hồi giáo trong việc phản đối thờ hình tượng, khéo léo khai thác điểm chung này để củng cố mối quan hệ. Chiến lược ngoại giao mềm dẻo này đã giúp Elizabeth I đạt được mục tiêu của mình: thiết lập quan hệ thương mại với các đế chế hùng mạnh.
Giao thương sôi động: Từ Aleppo đến Mosul
Nhờ các thỏa thuận thương mại với Đế chế Ottoman, các thương nhân Anh được tự do đi lại và buôn bán trong lãnh thổ rộng lớn, từ Aleppo ở Syria đến Mosul ở Iraq. Sự an toàn trên các tuyến đường thương mại này trái ngược hoàn toàn với nguy hiểm rình rập trên các tuyến đường châu Âu, nơi Tòa án Dị giáo luôn là mối đe dọa thường trực. Sự giao thương sôi động này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn thúc đẩy giao lưu văn hóa giữa Anh và thế giới Hồi giáo.
Vũ khí và đường: Nền tảng của thương mại
Trong khi giới quý tộc Anh ưa chuộng lụa và gia vị phương Đông, thì người Thổ Nhĩ Kỳ và Ma-rốc lại cần vũ khí. Elizabeth I đã không ngần ngại tận dụng cơ hội này, cho nấu chảy chuông nhà thờ Công giáo để chế tạo đạn dược bán cho Thổ Nhĩ Kỳ. Việc buôn bán vũ khí, tuy gây tranh cãi, đã trở thành một phần quan trọng trong quan hệ thương mại giữa Anh và các quốc gia Hồi giáo. Ngược lại, đường từ Ma-rốc đã thay đổi khẩu vị của người Anh, trở thành một mặt hàng xa xỉ được ưa chuộng.
Kết luận: Bài học lịch sử về sự cởi mở
Liên minh giữa Nữ hoàng Elizabeth I và thế giới Hồi giáo là một minh chứng cho sự linh hoạt và thực dụng trong chính sách đối ngoại. Nó cho thấy rằng ngay cả trong bối cảnh xung đột tôn giáo, lợi ích chung vẫn có thể vượt lên trên sự khác biệt. Bài học lịch sử này vẫn còn nguyên giá trị trong thế giới ngày nay, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của sự cởi mở và hợp tác quốc tế. Việc tìm hiểu về mối quan hệ phức tạp này giúp chúng ta có cái nhìn đa chiều hơn về lịch sử, tránh những định kiến và hiểu lầm không đáng có.
Tài liệu tham khảo
- Brotton, J. (2016). The Sultan and the Queen: The Untold Story of Elizabeth and Islam. Penguin.
- Brotton, J. (2016, September 17). England’s Forgotten Muslim History. The New York Times.
