Năm 2011, Trung Quốc khánh thành tượng đài tưởng niệm 79 binh sĩ Liên Xô hy sinh tại Tân Cương năm 1934. Sự kiện này gợi lại một chương lịch sử đầy biến động, khi Liên Xô trực tiếp can thiệp quân sự vào vùng đất xa xôi này. Câu chuyện bắt đầu từ những mâu thuẫn nội tại của Tân Cương và sự tranh giành ảnh hưởng giữa các thế lực trong và ngoài nước.
Tân Cương Dưới Thời Dương Tăng Tân Và Kim Thụ Nhân
Sau khi nhà Thanh sụp đổ năm 1912, tướng Dương Tăng Tân nắm quyền kiểm soát Tân Cương dưới danh nghĩa Trung Hoa Dân Quốc. Chính sách cai trị ôn hòa của ông, duy trì sự cân bằng quyền lợi giữa người Hán và các dân tộc thiểu số, đã mang lại một thời kỳ ổn định cho vùng đất này. Một cộng đồng tàn quân Bạch Vệ Nga, bại trận trong cuộc nội chiến, cũng tìm thấy nơi dung thân tại Tân Cương và chung sống hòa bình. Tuy nhiên, sự ổn định này không kéo dài. Vụ ám sát Dương Tăng Tân năm 1928 đã mở ra một giai đoạn bất ổn mới.
Kim Thụ Nhân, người kế nhiệm Dương Tăng Tân, lại theo đuổi chính sách phân biệt chủng tộc, tham nhũng và bạo lực. Quyền lợi của người thiểu số, đặc biệt là người Hồi giáo, bị tước đoạt. Chính quyền địa phương rơi vào tay người Hán, cùng với một lực lượng cảnh sát mật đàn áp những người bất đồng chính kiến. Kim Thụ Nhân còn ngầm xây dựng mối quan hệ với Liên Xô, gia tăng ảnh hưởng của nước này tại khu vực Tây Bắc Trung Quốc.
Tân Cương năm 1933, vùng đất bị giằng xé bởi nhiều thế lực.
Sự bất mãn của người Hồi giáo bùng nổ thành cuộc khởi nghĩa Kumul (Cáp Mật) năm 1931. Quốc Dân Đảng, dưới sự lãnh đạo của Tưởng Giới Thạch, cũng muốn loại bỏ Kim Thụ Nhân, đã phái Sư đoàn 36 của Mã Trọng Anh từ Cam Túc tiến vào Tân Cương. Sư đoàn này có một lượng lớn binh sĩ gốc Hồi. Kim Thụ Nhân, bị kẹp giữa hai làn sóng đối lập, buộc phải chạy sang Liên Xô.
Sự Xuất Hiện Của Thịnh Thế Tài Và Mâu Thuẫn Với Mã Trọng Anh
Liên Xô nhanh chóng tìm người thay thế Kim Thụ Nhân và lựa chọn Thịnh Thế Tài. Ông được bổ nhiệm làm tỉnh trưởng Tân Cương đúng vào thời điểm quân của Mã Trọng Anh tiến vào. Cuộc khởi nghĩa Kumul dần lắng xuống, nhưng sự hiện diện của hai lực lượng quân sự lớn tại Tân Cương lại gieo mầm cho một cuộc xung đột mới.
Binh sĩ Hồi giáo trong Sư đoàn 36 của Quốc Dân Đảng.
Cả Thịnh Thế Tài và Mã Trọng Anh đều thuộc Quốc Dân Đảng, nhưng lòng trung thành của họ lại hướng về hai phía khác nhau. Mã Trọng Anh tuyệt đối trung thành với chính phủ Nam Kinh của Tưởng Giới Thạch, trong khi Thịnh Thế Tài lại ngả về phía Liên Xô. Hành trình chính trị của Thịnh Thế Tài, từ một sĩ quan trong quân đội Trương Tác Lâm đến việc tham gia Phong trào Ngũ Tứ và cuối cùng gia nhập Quốc Dân Đảng, phản ánh bối cảnh chính trị phức tạp của Trung Quốc thời kỳ này.
Sự khác biệt về lập trường chính trị đã dẫn đến mâu thuẫn giữa Thịnh Thế Tài và Mã Trọng Anh. Được Liên Xô hậu thuẫn, Thịnh Thế Tài tìm cách loại bỏ ảnh hưởng của Mã Trọng Anh tại Tân Cương. Cuộc đấu đá giữa hai bên leo thang thành xung đột vũ trang tại Urumqi vào mùa xuân năm 1933. Quân đội Bạch Vệ Nga, bao gồm cả binh sĩ Liên Xô cải trang, đã hỗ trợ Thịnh Thế Tài chống lại Sư đoàn 36. Trận đánh Urumqi vô cùng đẫm máu, với hàng ngàn binh sĩ thương vong.
Thịnh Thế Tài, nhân vật trung tâm trong cuộc can thiệp của Liên Xô.
Cuộc Can Thiệp Quân Sự Của Liên Xô
Tháng 12/1933, Sư đoàn 36 của Mã Trọng Anh bất ngờ tấn công Urumqi lần thứ hai. Chính quyền Thịnh Thế Tài đứng trước nguy cơ sụp đổ. Trong tình thế nguy cấp, Liên Xô quyết định can thiệp quân sự trực tiếp. Tháng 1/1934, 7.000 quân Liên Xô, được trang bị xe tăng, máy bay và trọng pháo, vượt biên giới vào Tân Cương với danh nghĩa “Tình nguyện viên Altai”. Họ kết hợp với lực lượng Bạch Vệ Nga, tạo thành một lực lượng đáng gờm.
Mã Trọng Anh, người chỉ huy Sư đoàn 36 chống lại Liên Xô.
Cuộc can thiệp của Liên Xô đã làm thay đổi cục diện chiến trường. Mặc dù gặp khó khăn ban đầu do địa hình không thuận lợi, quân đội Liên Xô vẫn chiếm ưu thế nhờ trang bị hiện đại và chiến thuật hiệu quả. Tưởng Giới Thạch, ban đầu định điều 15 vạn quân Tây chinh, đã phải hủy bỏ kế hoạch khi biết tin Liên Xô can thiệp. Cuộc chiến kết thúc với sự thất bại của Mã Trọng Anh. Số phận của ông sau đó vẫn còn là một ẩn số.
Hậu Quả Và Bài Học Lịch Sử
Sau cuộc can thiệp, Thịnh Thế Tài tiếp tục nắm quyền tại Tân Cương, nhưng trở thành một chính quyền bù nhìn dưới sự kiểm soát của Liên Xô. Tân Cương фактически trở thành một vệ tinh của Liên Xô. Mối quan hệ giữa Thịnh Thế Tài và Liên Xô trải qua nhiều biến động, từ sự phụ thuộc tuyệt đối đến phản bội và cuối cùng là bị Stalin từ chối. Số phận của Thịnh Thế Tài, từ một nhân vật quyền lực đến kẻ phản bội bị ruồng bỏ, phản ánh sự tàn khốc của chính trị.
Cuộc can thiệp của Liên Xô vào Tân Cương năm 1934 là một minh chứng cho sự tranh giành ảnh hưởng giữa các cường quốc trong bối cảnh lịch sử đầy biến động. Sự kiện này cũng để lại những bài học về sự phức tạp của các mối quan hệ quốc tế và tác động của chúng đến vận mệnh của các quốc gia nhỏ. Việc Trung Quốc xây dựng tượng đài tưởng niệm binh sĩ Liên Xô hy sinh, dù muộn màng, cũng cho thấy nỗ lực nhìn nhận lại lịch sử một cách khách quan và hàn gắn những vết thương quá khứ.
Tài liệu tham khảo:
- Không có tài liệu tham khảo cụ thể được cung cấp trong bài viết gốc.
