Cuộc chiến tranh biên giới Trung-Ấn năm 1962, một cuộc xung đột ngắn ngủi nhưng đầy kịch tính, đã đặt Liên Xô, một siêu cường đang trong thời kỳ đỉnh cao của Chiến tranh Lạnh, vào một tình thế tiến thoái lưỡng nan. Vừa là đồng minh của Trung Quốc, vừa vun đắp mối quan hệ hữu nghị với Ấn Độ, Liên Xô đã phải cân nhắc kỹ lưỡng giữa tình bằng hữu và lợi ích địa chính trị trong bối cảnh toàn cầu đầy biến động. Bài viết này sẽ phân tích phản ứng của Liên Xô trước và trong cuộc chiến, làm rõ những toan tính và khó khăn mà Kremlin phải đối mặt, đồng thời rút ra những bài học lịch sử về sự phức tạp của quan hệ quốc tế.
Hình ảnh minh họa quân đội Trung Quốc trong cuộc chiến tranh biên giới Trung-Ấn năm 1962.
Nguồn Gốc Mâu Thuẫn và Bùng Nổ Chiến Tranh
Mầm mống xung đột giữa Trung Quốc và Ấn Độ bắt nguồn từ di sản của chủ nghĩa thực dân Anh. Đường McMahon, được vạch ra trong Thỏa thuận Simla năm 1914, trở thành tâm điểm tranh chấp. Ấn Độ, sau khi giành độc lập, công nhận đường này là biên giới chính thức, trong khi Trung Quốc kiên quyết bác bỏ. Những tranh cãi âm ỉ cuối cùng đã bùng nổ thành xung đột vũ trang vào năm 1962. Cuộc chiến kéo dài 33 ngày, từ 20/10 đến 21/11/1962, diễn ra trên hai mặt trận chính: Ladakh ở phía Tây và NEFA ở phía Đông. Quân đội Trung Quốc, với lực lượng đông đảo và chiến thuật linh hoạt, đã giành được nhiều thắng lợi ban đầu, đẩy lùi quân đội Ấn Độ trên cả hai mặt trận.
Liên Xô Giữa Hai Lửa: Giai Đoạn Đầu Của Cuộc Chiến
Trước khi chiến tranh bùng nổ, Liên Xô đã cố gắng đóng vai trò trung gian hòa giải, kêu gọi hai bên kiềm chế và giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình. Tuy nhiên, lập trường này đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ Trung Quốc, quốc gia vốn xem Liên Xô là đồng minh ý thức hệ. Khi chiến sự nổ ra, trùng hợp với thời điểm căng thẳng của Khủng hoảng Tên lửa Cuba, Liên Xô ban đầu có xu hướng ủng hộ Trung Quốc. Tờ Pravda, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Liên Xô, thậm chí còn đặt câu hỏi về tính hợp pháp của Đường McMahon. Động thái này cho thấy Liên Xô đang đặt cược vào sự ủng hộ của Trung Quốc trong cuộc đối đầu với Mỹ.
Trụ sở Thông tấn xã Liên Xô (TASS) tại Moscow.
Sự Thay Đổi Lập Trường: Từ Trung Lập Đến Ủng Hộ Ấn Độ
Tuy nhiên, khi Khủng hoảng Tên lửa Cuba được giải quyết, Liên Xô dần thay đổi lập trường. Nhận thấy sự ủng hộ của Trung Quốc không đáng kể, Kremlin bắt đầu quay trở lại chính sách trung lập, thậm chí có phần nghiêng về phía Ấn Độ. Tờ Pravda đã rút lại những tuyên bố trước đó ủng hộ Trung Quốc và kêu gọi hai bên ngừng bắn, đàm phán hòa bình. Liên Xô cũng nối lại việc cung cấp vũ khí cho Ấn Độ, một động thái thể hiện rõ sự ủng hộ của Moscow đối với New Delhi.
Bài Học Lịch Sử và Tác Động Đến Quan Hệ Quốc Tế
Cuộc chiến Trung-Ấn 1962 và phản ứng của Liên Xô đã phơi bày sự phức tạp của quan hệ quốc tế trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Sự lựa chọn khó khăn của Liên Xô cho thấy ý thức hệ không phải lúc nào cũng là yếu tố quyết định trong chính sách đối ngoại. Lợi ích quốc gia, bối cảnh địa chính trị và các mối quan hệ quốc tế khác cũng đóng vai trò quan trọng. Cuộc chiến cũng đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ Trung-Xô, góp phần vào sự rạn nứt ngày càng sâu sắc giữa hai cường quốc cộng sản. Đồng thời, nó củng cố mối quan hệ giữa Ấn Độ và Liên Xô, mở ra một chương mới trong quan hệ hợp tác giữa hai nước.
Tài liệu tham khảo:
Sách/Tài liệu gốc:
- Thư viện Quân đội (1979), Chiến tranh Trung – Ấn (Từ 20/10/1962 đến 21/11/1962), Tài liệu biên soạn của C52 Bộ Tổng tham mưu, Thư viện Quân đội sao lục.
- Hemen Ray (1988), Sino-Soviet Conflict Over India, Publishers Shakti Malik Abhinav Publications E-37, New Delhi, India.
Nghiên cứu:
- Arun Mohanty (2012), “On the Soviet Stand on India – China Border Conflict”, Mainstream, VOL L No 46, November 3.
- M.Y. Prozumenschikov (1996-1997), “The Sino-Indian Conflict, the Cuban Missile Crisis, and the Sino-Soviet Split, October 1962: New Evidence from the Russian Archives”.
- S.K. Bhutani (2012), “Sino-Indian War, 1962 and the Role of Great Powers”, Journal of Defence Studies, Vol-6, Issue-4.pp- 109-124.
