Cuối thời Tây Tấn, một giai đoạn hỗn loạn đẫm máu kéo dài 16 năm (291-306) đã nổ ra, được biết đến với cái tên Loạn Bát Vương (八王之亂). Cuộc chiến tranh giành quyền lực này diễn ra giữa tám vị vương họ Tư Mã, hơn một thế kỷ sau khi thời kỳ Tam Quốc bắt đầu. Để hiểu rõ nguyên nhân và diễn biến của biến cố này, chúng ta cần quay ngược thời gian, tìm hiểu về quá trình hình thành nhà Tấn và những nhân tố then chốt dẫn đến cuộc nội chiến.
Sự Trỗi Dậy Của Họ Tư Mã và Thành Lập Nhà Tấn
Câu chuyện bắt đầu với Tư Mã Ý (司馬懿), một nhân vật kiệt xuất thời Tam Quốc. Trái với quan niệm sai lầm, Tư Mã Ý không phải là người soán ngôi nhà Ngụy. Ông dành cả cuộc đời phụng sự Tào Ngụy, và cuộc đảo chính năm 249 chỉ nhằm mục đích tự vệ trước nhiếp chính Tào Sảng (曹爽). Tuy nhiên, hai con trai ông là Tư Mã Sư (司馬師) và Tư Mã Chiêu (司馬昭) đã tiếp tục củng cố quyền lực, đặt nền móng cho việc soán ngôi sau này.
Hình minh họa: Biểu tượng quyền lực của nhà Tấn.
Năm 265, Tư Mã Viêm (司馬炎), con trai Tư Mã Chiêu, chính thức lật đổ Tào Hoán (曹奐) và thành lập nhà Tấn. Việc lựa chọn người kế vị của Tư Mã Chiêu giữa Tư Mã Viêm và em trai Tư Mã Du (司馬攸) đã tạo ra mâu thuẫn nội bộ, gieo mầm cho Loạn Bát Vương sau này. Tư Mã Viêm, với kinh nghiệm quân sự và tuổi tác, đã được chọn để lãnh đạo đất nước trong bối cảnh Đông Ngô vẫn còn tồn tại.
Sau khi thống nhất Trung Hoa, Tư Mã Viêm áp dụng chế độ phong kiến, phân chia đất nước cho các thành viên họ Tư Mã cai trị. Quyết định này, mặc dù dựa trên bài học lịch sử từ nhà Hán, lại vô tình tạo điều kiện cho các vị vương xây dựng thế lực riêng, dẫn đến xung đột vũ trang. Sự suy yếu của triều đình trung ương do tham nhũng và sự xa hoa của Tư Mã Viêm càng làm trầm trọng thêm tình hình.
Tư Mã Trung: Hoàng Đế Thiểu Năng và Những Nhân Tố Tác Động
Sự lựa chọn Tư Mã Trung (司馬衷), con trai Tư Mã Viêm, làm thái tử và sau này là hoàng đế, là một bước ngoặt quan trọng. Tư Mã Trung bị thiểu năng trí tuệ, không đủ khả năng trị vì đất nước. Vậy tại sao ông vẫn được chọn? Câu trả lời nằm ở những nhân tố phức tạp sau:
-
Tư Mã Du (司馬攸): Sự tồn tại của Tư Mã Du, người từng được hứa hẹn sẽ kế vị, là mối đe dọa đối với Tư Mã Viêm. Việc lập Tư Mã Trung làm thái tử nhằm củng cố vị thế của dòng đích, ngăn chặn khả năng Tư Mã Du tranh giành ngai vàng.
-
Hoàng hậu Dương Diễm (楊艷) và Dương Chỉ (楊芷): Hai vị hoàng hậu, mẹ và dì của Tư Mã Trung, đã tận dụng ảnh hưởng của mình để đảm bảo con/cháu mình được kế vị, củng cố quyền lực của dòng họ Dương.
-
Dương Tuấn (楊駿): Cha của Dương Chỉ và ông ngoại Tư Mã Trung, Dương Tuấn tham vọng trở thành nhiếp chính, thao túng triều đình.
-
Tư Mã Duật (司马遹): Con trai Tư Mã Trung, được xem là người thông minh và có tài, đã củng cố niềm tin của Tư Mã Viêm vào dòng dõi của mình.
Hình minh họa: Tấn Huệ Đế Tư Mã Trung.
Giả Nam Phong: Hoàng Hậu Tai Tiếng và Mở Đầu Loạn Bát Vương
Giả Nam Phong (賈南風), vợ Tư Mã Trung, là một nhân vật tai tiếng với tính cách tàn bạo và ghen tuông. Bà đã góp phần quan trọng vào việc giữ vững ngôi thái tử cho chồng và sau này là việc khơi mào Loạn Bát Vương. Xuất thân từ gia đình quyền quý, Giả Nam Phong được cha là Giả Sung (賈充) sắp đặt hôn sự với Tư Mã Trung để củng cố địa vị.
Hình minh họa: Giả Nam Phong, vị hoàng hậu đầy quyền lực.
Sau khi Tư Mã Viêm qua đời, Dương Tuấn trở thành nhiếp chính. Tuy nhiên, Giả Nam Phong không chấp nhận việc bị thao túng. Bà liên minh với Sở Vương (楚王) Tư Mã Vĩ (司馬瑋) để lật đổ Dương Tuấn, mở màn cho chuỗi biến động đẫm máu.
Diễn Biến Loạn Bát Vương: Vòng Xoáy Quyền Lực và Tham Vọng
Loạn Bát Vương diễn ra qua nhiều vòng, mỗi vòng lại chứng kiến sự trỗi dậy và sụp đổ của các vị vương khác nhau. Giả Nam Phong, sau khi loại bỏ Dương Tuấn và Tư Mã Vĩ, đã nắm quyền kiểm soát triều đình. Tuy nhiên, bà lại bị Tư Mã Luân (司馬倫) lật đổ sau khi giết hại thái tử Tư Mã Duật. Tư Mã Luân sau đó soán ngôi hoàng đế, nhưng nhanh chóng bị lật đổ bởi liên minh của Tề Vương (齊王) Tư Mã Quýnh (司馬冏), Thành Đô Vương (成都王) Tư Mã Dĩnh (司马颖), Thường Sơn Vương (常山 Vương) Tư Mã Nghệ (司馬乂) và Hà Gian Vương (河間王) Tư Mã Ngung (司馬顒).
Hình minh họa: Tư Mã Vĩ, một trong những vị vương tham gia Loạn Bát Vương.
Cuộc chiến tiếp tục với sự tranh giành quyền lực giữa các vị vương còn lại. Tư Mã Nghệ, sau khi lật đổ Tư Mã Quýnh, đã thể hiện tài năng quân sự xuất chúng. Tuy nhiên, ông lại bị Tư Mã Dĩnh và Tư Mã Ngung liên minh tấn công. Cuối cùng, Đông Hải Vương (東海王) Tư Mã Việt (司馬越) trở thành người chiến thắng, nắm quyền nhiếp chính.
Hình minh họa: Tư Mã Luân soán ngôi hoàng đế.
Kết Cục và Hậu Quả
Loạn Bát Vương kết thúc với chiến thắng của Tư Mã Việt. Tuy nhiên, chiến thắng này chỉ mang tính tạm thời. Cuộc nội chiến kéo dài đã làm suy yếu nhà Tấn, mở đường cho sự xâm lược của các bộ tộc Ngũ Hồ từ phương Bắc, dẫn đến thời kỳ Ngũ Hồ loạn Hoa và Thập Lục Quốc. Loạn Bát Vương là một bài học đau xót về hậu quả của tham vọng quyền lực và sự chia rẽ nội bộ. Cuộc chiến huynh đệ tương tàn này đã đẩy nhà Tấn vào bờ vực sụp đổ, gây ra đau thương và mất mát vô cùng to lớn cho người dân.
Tài Liệu Tham Khảo
- Tấn Thư (晉書): Sách lịch sử chính thức của nhà Tấn.
- Nghiên cứu về Loạn Bát Vương: Các nghiên cứu lịch sử phân tích nguyên nhân, diễn biến và hậu quả của cuộc nội chiến này.
