Giữa thế kỷ 19, bóng ma chủ nghĩa thực dân bao trùm lên châu Á. Trung Quốc và Nhật Bản, hai cường quốc phương Đông, cùng đối mặt với nguy cơ bị xâm lược và sự suy yếu của chế độ phong kiến. Cả hai quốc gia đều chứng kiến những cuộc cách mạng nổ ra, hứa hẹn thay đổi vận mệnh đất nước. Tuy nhiên, con đường cách mạng của mỗi nước lại rẽ sang hai hướng khác nhau, dẫn đến những kết cục trái ngược. Bài viết này sẽ phân tích sâu sắc về cuộc Minh Trị Duy Tân ở Nhật Bản và Thái Bình Thiên Quốc ở Trung Quốc, so sánh và đối chiếu hai cuộc cách mạng này để làm rõ nguyên nhân dẫn đến thành công của Nhật Bản và thất bại của Trung Quốc.
Nội dung
Thái Bình Thiên Quốc: Ngọn lửa cách mạng dang dở
Sau thất bại trong Chiến tranh Nha phiến lần thứ nhất (1839-1842), Trung Quốc rơi vào vòng xoáy bị các cường quốc phương Tây xâu xé. Triều đình Mãn Thanh nhu nhược, ký kết hàng loạt hiệp ước bất bình đẳng, cắt đất, nhượng bộ thương mại. Gánh nặng bồi thường chiến tranh đè lên vai người dân, khiến cuộc sống của họ trở nên cùng cực. Trong bối cảnh đó, cuộc khởi nghĩa Thái Bình Thiên Quốc, do Hồng Tú Toàn lãnh đạo, bùng nổ năm 1851.
Chân dung Thiên hoàng Minh Trị- ảnh :wikiThiên Hoàng Minh Trị
Cuộc khởi nghĩa nhanh chóng lan rộng, thu hút đông đảo nông dân tham gia. Năm 1853, quân Thái Bình chiếm được Nam Kinh, đổi tên thành Thiên Kinh và đặt làm kinh đô. Hồng Tú Toàn xưng đế, ban hành chính sách cải cách ruộng đất “Thiên Triều Điền Mẫu Chế Độ”, một bộ luật bao gồm cả những quy định về tổ chức hành chính, quan lại, giáo dục và tư pháp. Việc chiếm được Nam Kinh và ban hành chính sách cải cách đánh dấu đỉnh cao của phong trào Thái Bình Thiên Quốc.
Tuy nhiên, sau khi lên ngôi, Hồng Tú Toàn sa vào lối sống xa hoa, lãng quên lý tưởng ban đầu. Sự chia rẽ nội bộ trong hàng ngũ lãnh đạo và sự can thiệp của các cường quốc phương Tây ủng hộ Triều đình Mãn Thanh đã khiến cuộc khởi nghĩa dần suy yếu. Sau 18 năm chiến đấu, Thái Bình Thiên Quốc bị dập tắt, Trung Quốc tiếp tục chìm trong bóng tối của chế độ phong kiến và ách thống trị của ngoại bang. Dù thất bại, Thái Bình Thiên Quốc vẫn là một cuộc cách mạng mang tính chất chống phong kiến và chống đế quốc, thể hiện khát vọng tự do và độc lập của nhân dân Trung Quốc.
Minh Trị Duy Tân: Bước chuyển mình thần kỳ
Cũng trong thời gian này, Nhật Bản dưới sự trị vì của Mạc phủ Tokugawa cũng suy yếu trầm trọng. Đối mặt với áp lực từ các cuộc khởi nghĩa nông dân và sự đe dọa xâm lược của phương Tây, một lực lượng mới đã nổi lên: các Daimyo (lãnh chúa) cấp thấp, võ sĩ và thương nhân. Họ nhận thức được sự tiến bộ của phương Tây và mong muốn xây dựng một Nhật Bản hùng mạnh. Dưới khẩu hiệu “Tôn Vương, Tẩy Di” (Tôn thờ Thiên hoàng, Đánh đuổi người nước ngoài), họ phát động cuộc cách mạng Minh Trị, lật đổ Mạc phủ Tokugawa.
Năm 1868, chính quyền Minh Trị được thành lập, đánh dấu sự khởi đầu của một kỷ nguyên mới cho Nhật Bản. Chính quyền mới thực hiện hàng loạt cải cách sâu rộng trên mọi lĩnh vực. Về xã hội, chế độ đẳng cấp bị xóa bỏ, đặc quyền của tầng lớp quý tộc và võ sĩ bị bãi bỏ. Về kinh tế, cải cách ruộng đất được tiến hành, khuyến khích phát triển công nghiệp, học tập kỹ thuật phương Tây.
Về đối ngoại, ban đầu Nhật Bản tìm cách sửa đổi các hiệp ước bất bình đẳng, nhưng sau đó chuyển sang chính sách bành trướng, xâm lược các nước láng giềng. Sự chuyển hướng này, tuy mang lại lợi ích trước mắt, nhưng cũng gieo mầm cho chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản sau này.
Hai con đường, hai số phận
Hai cuộc cách mạng, Minh Trị Duy Tân và Thái Bình Thiên Quốc, đều diễn ra trong bối cảnh tương đồng, nhưng kết cục lại hoàn toàn khác biệt. Nguyên nhân của sự khác biệt này nằm ở nhiều yếu tố:
-
Lãnh đạo và lực lượng tham gia: Thái Bình Thiên Quốc do nông dân lãnh đạo, thiếu một đường lối cách mạng rõ ràng và sự đoàn kết nội bộ. Minh Trị Duy Tân do tầng lớp có tư tưởng tiến bộ lãnh đạo, với mục tiêu xây dựng một nhà nước hiện đại.
-
Sự can thiệp của nước ngoài: Các cường quốc phương Tây ủng hộ Triều đình Mãn Thanh đàn áp Thái Bình Thiên Quốc, trong khi lại chia rẽ trong chính sách đối với Nhật Bản.
-
Vai trò của chính quyền: Thiên hoàng Minh Trị ủng hộ cải cách, trong khi Từ Hy Thái hậu ở Trung Quốc lại bảo thủ, cản trở sự phát triển.
Kết luận
Minh Trị Duy Tân đã đưa Nhật Bản trở thành một cường quốc hiện đại, trong khi Thái Bình Thiên Quốc lại chìm trong thất bại. Bài học lịch sử cho thấy, một cuộc cách mạng thành công cần có sự lãnh đạo đúng đắn, đường lối rõ ràng, sự đoàn kết nội bộ và khả năng tận dụng thời cơ quốc tế. Thành công của Minh Trị Duy Tân và thất bại của Thái Bình Thiên Quốc là minh chứng rõ nét cho chân lý này.
Tài liệu tham khảo
Sách/Tài liệu gốc:
- Richhard Bowring và Peter Korniki, Bách khoa thư Nhật Bản, Nxb KHXH, Hà Nội 1995.
- George Sansom, Lịch sử Nhật Bản, Nxb KHXH, Hà Nội 1994.
- Trung Quốc cận đại giản sử, Nxb nhân dân Thượng Hải, 1975.
- Inoue Mitsusada; Kasahara Kazuo và nhiều tác giả, Lịch sử Nhật Bản, Nxb Yamakawa, Tokyo 1989.
- Phan Đại Liên, Lịch sử Nhật Bản, Nxb văn hóa thông tin, Hà Nội 1995.
- Nguyễn Huy Quý, Lịch sử cận đại Trung Quốc, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004.
- Yamane Yukio và các tác giả, Nhập môn nghiên cứu lịch sử quan hệ Nhật-Trung cận đại, Nxb Kenbun, Tokyo 1996.
Nghiên cứu:
- “Trung Quốc cận đại giản sử”; nhóm nghiên cứu lịch sử cận đại Trung Quốc; trường Đại học Hạ Đán biên soạn; Nxb Nhân dân Thượng Hải 1975; (Bản tiếng Trung).
- Nguyễn Huy Quý, Lịch sử cận đại Trung Quốc, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 2003.
