Cuối đông năm 1981, Kosovo, tỉnh phía nam của Cộng hòa Liên bang Xã hội Chủ nghĩa Nam Tư (SFRY), rung chuyển bởi làn sóng biểu tình của sinh viên phản đối điều kiện sống tồi tệ. Ban đầu chỉ là những tiếng nói phản kháng lẻ tẻ, nhưng nhanh chóng lan rộng thành làn sóng biểu tình quy mô lớn trên khắp các đường phố, buộc chính quyền phải ban bố tình trạng khẩn cấp và lệnh giới nghiêm. Hidajet Hyseni, một trong những nhân chứng lịch sử, gọi những sự kiện này là “Mùa xuân Kosovo”, một tia lửa nhỏ đủ sức thiêu rụi cả một cánh đồng khô. Những cuộc biểu tình này, kéo dài suốt tháng Ba và đầu tháng Tư năm 1981, đòi hỏi Kosovo, nơi người Albania chiếm đa số, được nâng cấp thành một nước cộng hòa trong SFRY.
Sinh viên biểu tình ở Kosovo năm 1981
Từ phản kháng sinh viên đến khủng hoảng chính trị
Nhà khoa học chính trị Dejan Jović nhận định rằng những biến cố năm 1981 là một trong những sự kiện trọng yếu nhất trong lịch sử Nam Tư, góp phần không nhỏ vào sự sụp đổ của liên bang này sau này. Trước đó, Pristina, thủ phủ Kosovo, là một thành phố hòa hợp giữa người Serbia và người Albania. Milivoje Mihajlovic, một nhà báo, nhớ lại bầu không khí “tình anh em và đoàn kết” của những năm đầu 1980, nơi hai cộng đồng cùng chung sống, cùng tập luyện thể thao, không hề có sự chia rẽ hay căng thẳng. Tuy nhiên, những mâu thuẫn âm ỉ bắt đầu xuất hiện sau cải cách hiến pháp năm 1974, khi người Albania ngày càng tham gia nhiều hơn vào các thể chế, gây ra sự bất mãn trong cộng đồng người Serb.
Cái chết của Josip Broz Tito năm 1980 đã làm xáo trộn cán cân quyền lực mong manh, tạo cơ hội cho các phong trào dân tộc trỗi dậy. Fadil Ljepaja, một người tham gia biểu tình, cho biết người Albania đã tận dụng thời cơ này để đấu tranh cho mục tiêu độc lập, vốn đã được ấp ủ từ lâu. Ljepaja khẳng định, người Albania luôn phản kháng việc bị đồng hóa bởi người Serb và Nam Tư, họ khao khát tự do và độc lập.
Diễn biến biểu tình và phản ứng của chính quyền
Cuộc biểu tình bắt đầu từ căng tin sinh viên vào đêm 10/3/1981, ban đầu chỉ là những yêu cầu cải thiện điều kiện học tập, ăn ở. Tuy nhiên, chính quyền đã phản ứng thái quá, coi đây là một cuộc nổi dậy chính trị, dẫn đến việc đàn áp mạnh tay. Dejan Jović cho rằng chính sự hoảng loạn và bạo lực của giới lãnh đạo Kosovo đã khiến tình hình leo thang. Báo chí khi đó cũng bị kiểm soát chặt chẽ, hạn chế đưa tin về các cuộc biểu tình.
Ngày 26/3/1981, nhân ngày Thanh niên Nam Tư, sinh viên lại xuống đường, và bị lực lượng dân quân đàn áp. Đỉnh điểm là các cuộc biểu tình quy mô lớn vào ngày 1-3/4/1981, với sự tham gia của công nhân, người dân từ nhiều thành phố Kosovo. Những người biểu tình mang theo biểu ngữ với các khẩu hiệu đòi hỏi quyền lợi kinh tế – xã hội, nhưng cũng thể hiện rõ khát vọng chính trị như “Chúng tôi là người Albania, không phải người Nam Tư”, “Kosovo là một nước cộng hòa”. Chính quyền đã điều động 30.000 quân đến đàn áp, khiến 11 người chết, hàng trăm người bị thương và hàng nghìn người bị bắt giữ.
Hậu quả và di sản
Các cuộc biểu tình năm 1981 đã để lại hậu quả nặng nề cho Kosovo. Lệnh giới nghiêm, bắt bớ, xét xử trở thành chuyện thường ngày. Quan hệ giữa người Serb và người Albania xấu đi nghiêm trọng, người Serb lo sợ bất ổn, trong khi người Albania tiếp tục đấu tranh cho mục tiêu của mình. Fadil Ljepaja, người bị bắt giam vì tham gia biểu tình, cho biết từ năm 1981, quá trình thống trị của người Serb trong các cơ cấu quyền lực đã bắt đầu, dẫn đến sự chia rẽ sâu sắc giữa hai cộng đồng.
Các cuộc biểu tình cũng gây ra sự chú ý của quốc tế, đặc biệt là Hoa Kỳ, từ đó Kosovo luôn nằm trong danh sách ưu tiên của Washington. Sokrat Plaka, cựu đại sứ Albania tại Nam Tư, cho biết chính phủ Nam Tư đã cáo buộc Albania đứng sau các cuộc biểu tình, nhằm đổ lỗi cho nước ngoài.
Bài học lịch sử
“Mùa xuân Kosovo” năm 1981 là một sự kiện lịch sử quan trọng, cho thấy sự mong manh của hòa bình và sự nguy hiểm của chủ nghĩa dân tộc cực đoan. Sự kiện này cũng đặt ra câu hỏi về quyền tự quyết của các dân tộc và cách thức giải quyết xung đột sắc tộc. Bài học rút ra từ “Mùa xuân Kosovo” vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của đối thoại, thấu hiểu và tôn trọng lẫn nhau giữa các cộng đồng.
Tài liệu tham khảo
- Bài viết gốc trên Nghiên Cứu Lịch Sử: https://nghiencuulichsu.com/2022/04/29/bieu-tinh-o-kosovo-nam-1981/
- BBC News: https://www.bbc.com/serbian/cyr/balkan-56607107.amp
- RTV Zeri: http://rtvzeri.com/dosje/demostratat-e-1981ngjarje-qe-ndryshuan-rrjedhen-e-historise-foto/
Phụ lục
Danh sách những người bị kết án trong phiên tòa ngày 10/7/1982 tại Prishtina (chi tiết trong bài viết gốc).
