Cuộc chiến chống khủng bố sau sự kiện 11/9 đã thúc đẩy chính quyền George W. Bush theo đuổi một tham vọng táo bạo: thiết lập nền dân chủ kiểu Mỹ tại Trung Đông, bắt đầu từ Iraq. “Chương trình Nghị sự Tự Do” này, với niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh lan tỏa của dân chủ, đã vấp phải những thực tế phức tạp của địa chính trị và văn hóa, để lại những bài học sâu sắc về khả năng xuất khẩu mô hình chính trị.
Một Niềm Tin Vững Chắc
Trong bài phát biểu trước Quỹ Quốc gia về Nền Dân chủ vào tháng 11/2003, Tổng thống Bush đã vẽ nên một bức tranh tươi sáng về một thế giới dân chủ hóa, nơi tự do và quyền con người được phổ cập. Ông dẫn chứng những thành công của Mỹ trong việc thiết lập dân chủ tại Đức, Ý và Nhật Bản sau Thế Chiến II như minh chứng cho khả năng chuyển đổi chính trị. Bush bác bỏ những hoài nghi về sự tương thích giữa Hồi giáo và dân chủ, tin rằng mọi người đều khao khát tự do.
Tổng thống George W. Bush cùng những người nhận Giải thưởng Dân chủ năm 2005 của Quỹ Quốc gia về Dân chủ.
Thực Tế Đau Lòng
Thực tế lại phũ phàng hơn nhiều so với kỳ vọng. Các cuộc bầu cử tự do tại Trung Đông, dù được Mỹ hậu thuẫn, thường đưa lên nắm quyền những lực lượng thù địch với chính nước Mỹ. Hezbollah tại Lebanon, Hamas tại Palestine, Đảng AK tại Thổ Nhĩ Kỳ, và ảnh hưởng gia tăng của Iran tại Iraq là những ví dụ điển hình cho thấy sự phức tạp của việc áp đặt một mô hình chính trị lên những bối cảnh văn hóa và lịch sử khác biệt.
Biểu đồ thể hiện sự suy giảm dân số dự kiến ở một số quốc gia.
Bài Học Từ Quá Khứ
Lịch sử cho thấy dân chủ không phải là một giải pháp vạn năng. Sự suy giảm dân số tại Đức và Nhật Bản sau Thế Chiến II, cùng với sự bất ổn chính trị tại Pakistan sau cuộc bầu cử năm 1970, cho thấy sự cần thiết phải xem xét bối cảnh cụ thể của từng quốc gia. Như John Maynard Keynes đã viết, các ý tưởng của các nhà triết học và kinh tế học, dù đúng hay sai, đều có sức mạnh to lớn. “Chương trình Nghị sự Tự Do”, dựa trên triết lý cá nhân của Hobbes, đã bỏ qua yếu tố văn hóa then chốt, đặc biệt là tại các xã hội bộ lạc, nơi lòng trung thành với gia đình và bộ tộc vượt trên các giá trị cá nhân.
Sự Khác Biệt Văn Hóa
Nhà triết học chính trị Iraq Ali Allawi đã chỉ ra sự khác biệt căn bản giữa quan niệm về cá nhân trong văn hóa phương Tây và Hồi giáo. Trong khi phương Tây đề cao cá nhân tự chủ, thì Hồi giáo xem cá nhân là một công cụ của Thượng Đế, không có quyền tự chủ tuyệt đối. Sự khác biệt này làm cho việc áp đặt mô hình dân chủ kiểu Mỹ lên các xã hội Hồi giáo trở nên khó khăn.
Hình ảnh minh họa.
Cái Giá Của Tự Do
Nền dân chủ kiểu Mỹ bảo vệ cả những hành vi mà nhiều người, kể cả người Mỹ, cho là phản cảm. Sự khoan dung này là một phần của cái giá phải trả cho tự do, và nó tạo ra những thách thức văn hóa to lớn cho các xã hội coi trọng tôn giáo và truyền thống. Liệu một xã hội bộ lạc, nơi lòng trung thành với gia đình và dòng tộc là tối thượng, có thể chấp nhận một hệ thống chính trị đề cao tự do cá nhân đến mức độ như vậy?
Kết Luận
“Chương trình Nghị Sự Tự Do” của Bush, dù xuất phát từ ý định tốt, đã cho thấy sự ngây thơ trong việc đánh giá khả năng xuất khẩu dân chủ. Bài học rút ra là: dân chủ không phải là một sản phẩm có thể đóng gói và vận chuyển. Mỗi quốc gia đều có những đặc thù lịch sử, văn hóa và xã hội riêng, đòi hỏi những giải pháp chính trị phù hợp. Việc áp đặt một mô hình chính trị lên một quốc gia khác, mà không tính đến những yếu tố này, có thể dẫn đến những hậu quả không lường trước được.
Tài Liệu Tham Khảo
- Sách/Tài liệu gốc:
- Strauss, L. (1953). Natural Right and History. University of Chicago Press.
- Keynes, J. M. (1936). The General Theory of Employment, Interest and Money. Harcourt.
- Salzman, P. C. (2008). Culture and Conflict in the Middle East. Humanity Books.
- Allawi, A. A. (2009). The Crisis of Islamic Civilization. Yale University Press.
- Elsthain, J. B. (2008). Sovereignty. Basic Books.
- Putnam, R. D. (2000). Bowling Alone. Simon and Shuster.
- Nghiên cứu:
- Novak, M. (1995, December). Aquinas and the Heretics. First Things.
- Hình ảnh:
- Hình ảnh được lấy từ bài viết gốc trên website nghiencuulichsu.com.
