Trung Quốc đang trải qua một nghịch lý tăng trưởng: các chỉ số kinh tế vĩ mô ấn tượng đối lập với thực tế đời sống của doanh nghiệp và người dân. Bài viết này phân tích sâu về nghịch lý này, từ bối cảnh quốc tế đến những thách thức trong nước, đồng thời đưa ra dự báo về con đường phát triển tương lai của nền kinh tế thứ hai thế giới.
Tốc độ tăng trưởng GDP của Trung Quốc năm 2023 đạt 5,2%, nhưng thực tế đời sống của doanh nghiệp và người dân lại đối lập với con số này.
Mặc dù GDP năm 2023 tăng trưởng 5,2%, người tiêu dùng Trung Quốc lại có xu hướng tiết kiệm thay vì chi tiêu, còn doanh nghiệp e dè đầu tư do lo ngại về lợi nhuận. Tổng giá trị thị trường chứng khoán sụt giảm mạnh phản ánh sự mất niềm tin vào triển vọng tăng trưởng. Tâm lý “nội quyển” (cạnh tranh nội bộ khốc liệt) và “thảng bình” (an phận thủ thường) lan rộng trong xã hội. Nghịch lý tăng trưởng này phản ánh sự chênh lệch giữa dữ liệu thống kê và phúc lợi kinh tế thực tế của người dân.
Phân Bổ Lợi Ích Không Đồng Đều
Nguyên nhân chính của nghịch lý tăng trưởng là sự phân bổ lợi ích không đồng đều. Doanh nghiệp lớn và tầng lớp thượng lưu đô thị hưởng lợi nhiều hơn so với doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) và khu vực nông thôn. Mặc dù chiếm đa số và sử dụng gần 80% lực lượng lao động, các SME lại gặp khó khăn do hạn chế tiếp cận vốn, rào cản pháp lý, và cạnh tranh gay gắt. Chỉ số PMI tháng 10/2023 cho thấy sự phân hóa rõ rệt: doanh nghiệp lớn mở rộng trong khi SME thu hẹp.
Dư Thừa Và Thiếu Hụt Công Suất
Năng lực sản xuất khổng lồ của Trung Quốc, vốn được định hướng xuất khẩu, chịu ảnh hưởng nặng nề từ chiến tranh thương mại Mỹ-Trung và xu hướng đa dạng hóa chuỗi cung ứng toàn cầu. Các SME, trụ cột của ngành sản xuất xuất khẩu, đối mặt với khó khăn về lợi nhuận, thậm chí phá sản. Điều này tạo ra vòng luẩn quẩn: lợi nhuận giảm – đầu tư R&D giảm – sản xuất và việc làm giảm – cạnh tranh giá cả tăng – lợi nhuận tiếp tục giảm.
Các SME, trụ cột của ngành sản xuất xuất khẩu Trung Quốc, đang đối mặt với khó khăn về lợi nhuận.
Đồng thời, sự phát triển nhanh chóng của Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ cao, đặc biệt là bán dẫn, lại tạo ra sự phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu. Điều này khiến Trung Quốc dễ bị tổn thương trước các biện pháp trừng phạt của Mỹ và đồng minh, dẫn đến thiếu hụt chip cao cấp, đặc biệt là chip AI. Ngược lại, đầu tư vào sản xuất chip cũ có nguy cơ gây dư thừa công suất.
Thách Thức Trong Nước Và Địa Chính Trị
Chính sách của chính phủ Trung Quốc tập trung vào cải thiện cơ cấu kinh tế dài hạn hơn là tăng trưởng việc làm và thu nhập ngắn hạn, tạo ra khoảng cách giữa mục tiêu vĩ mô và thực tế vi mô. Bên cạnh những lĩnh vực tiềm năng như năng lượng tái tạo, xe điện, và công nghệ cao, doanh nghiệp vẫn đối mặt với nhiều thách thức: chính sách khó lường, thị trường xuất khẩu thu hẹp, chi tiêu chính phủ giảm, và tiêu dùng trong nước thận trọng.
Sự sụp đổ của một số tập đoàn bất động sản lớn đã tạo hiệu ứng domino lên toàn bộ chuỗi cung ứng, làm giảm sản lượng nhiều ngành công nghiệp. Tâm lý bất an lan rộng trong xã hội, với kỳ vọng thu nhập thấp, thất nghiệp gia tăng, bất bình đẳng thu nhập, và chi phí sinh hoạt tăng cao.
Trên trường quốc tế, Trung Quốc phải đối mặt với bối cảnh địa chính trị ngày càng phức tạp, đặc biệt là quan hệ căng thẳng với Mỹ. Cuộc cạnh tranh công nghệ và chuỗi cung ứng giữa hai nước có nguy cơ dẫn đến phân tách kinh tế.
Trung Quốc Hướng Nội?
Trước những thách thức trên, Trung Quốc có xu hướng chuyển sang chiến lược hướng nội, tập trung vào thị trường nội địa và lưu thông nội bộ. Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) âm lần đầu tiên kể từ năm 1998 cho thấy sự thận trọng của các nhà đầu tư quốc tế.
Sự phát triển nhanh chóng của cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, mặc dù thuận tiện cho người dân Trung Quốc, lại tạo ra rào cản đối với người nước ngoài. “Vạn lý Hỏa thành” kỹ thuật số ngày càng kiên cố, hạn chế sự giao lưu thông tin.
Con Đường Phía Trước
Để vượt qua nghịch lý tăng trưởng, Trung Quốc cần cân bằng giữa phát triển do nhà nước dẫn dắt và kinh tế thị trường, tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp tư nhân và nước ngoài. Việc khôi phục niềm tin của nhà đầu tư đòi hỏi chính sách ổn định, minh bạch, và một thị trường toàn cầu cởi mở hơn.
Trung Quốc cần cân bằng giữa phát triển do nhà nước dẫn dắt và kinh tế thị trường.
Chuyển trọng tâm đầu tư từ cơ sở hạ tầng sang an sinh xã hội, y tế, và giáo dục sẽ giúp tăng cường niềm tin của người dân và thúc đẩy tiêu dùng trong nước. Mở cửa hơn với cộng đồng quốc tế, cải thiện môi trường kinh doanh, và loại bỏ rào cản đối với người nước ngoài cũng là những bước đi cần thiết.
Tài liệu tham khảo:
- Zhang, M. Y. (2024, February 17). The Tale of 2 Economies: Navigating the Growth Paradox in China. The Diplomat.
