Cuộc đấu tranh của những người Cộng sản Iran, xuyên suốt chiều dài lịch sử, luôn hiện diện như một đốm lửa âm ỉ, kiên trì chờ đợi thời cơ bùng cháy. Giữa bối cảnh phức tạp của địa chính trị Trung Đông, với sự ảnh hưởng mạnh mẽ của Liên Xô và những biến động chính trị nội tại, ngọn lửa cộng sản đã tìm cách bén rễ và lan tỏa tại Iran. Điển hình cho nỗ lực này là cuộc nổi dậy năm 1982 tại Amol, một thành phố miền bắc Iran, nơi Liên minh những người Cộng sản Iran (Sarbedaran) đã dấy lên ngọn cờ đấu tranh chống lại chính quyền Hồi giáo.
Cuộc nổi dậy này, tuy ngắn ngủi và cuối cùng bị dập tắt, lại mang trong mình nhiều tầng ý nghĩa, phản ánh những mâu thuẫn chính trị – xã hội sâu sắc trong lòng xã hội Iran thời bấy giờ. Bài viết này sẽ đưa chúng ta trở về những năm tháng đầy biến động đó, tìm hiểu về Sarbedaran, lý tưởng của họ, cuộc đấu tranh gian khổ và bài học lịch sử mà nó để lại.
Liên Minh Cộng Sản Iran (Sarbedaran) – Khát Vọng Thay Đổi
Được thành lập vào khoảng năm 1970, Sarbedaran, hay “Liên minh những người Cộng sản Iran”, tập hợp những người Iran cộng sản lưu vong ở Trung Quốc và Afghanistan, phần lớn chịu ảnh hưởng của tư tưởng Mao Trạch Đông. Việc lựa chọn con đường Maoist thay vì Marxist-Leninist của Liên Xô xuất phát từ sự kiện “Khủng hoảng Iran” năm 1946, khi Iran suýt trở thành một phần lãnh thổ của Liên Xô. Sự kiện này đã gieo rắc nỗi ngờ vực sâu sắc trong lòng người dân Iran đối với Liên Xô.
Du kích Cộng sản IranHình ảnh: Du kích Cộng sản Iran
Cái tên “Sarbedaran” được lấy cảm hứng từ một triều đại thế tục từng lãnh đạo cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ ở miền bắc Iran vào thế kỷ 14. Điều này cho thấy tham vọng của tổ chức, mong muốn tái hiện tinh thần quật cường, chống ngoại xâm của cha ông. Trước năm 1979, Sarbedaran tích cực hoạt động trong các phong trào công nhân và sinh viên, đấu tranh chống lại chế độ quân chủ của vua Pahlavi, mà họ coi là “tay sai đế quốc”. Tuy nhiên, trên con đường này, họ phải đối mặt với sự cạnh tranh từ Đảng Nhân dân Mujahedin, một nhóm Marxist có quan hệ mật thiết với Liên Xô và chế độ Saddam Hussein ở Iraq.
Từ Phê Phán Quân Chủ đến Chống Đối Hồi Giáo
Cách mạng Hồi giáo năm 1979 đã lật đổ chế độ quân chủ của vua Shah, mở ra một chương mới trong lịch sử Iran. Tuy nhiên, Sarbedaran nhanh chóng nhận ra chế độ Hồi giáo mới cũng không khác gì chế độ cũ, thậm chí còn áp bức hơn. Họ chỉ trích gay gắt chính quyền Hồi giáo vì đã tước đoạt tự do của người dân và đàn áp các phong trào dân chủ. Sarbedaran tin rằng chế độ Hồi giáo, dù thách thức Mỹ, đã trở thành một thế lực phản cách mạng, chống lại nhân dân.
Từ năm 1981, Sarbedaran quyết định chuyển sang đấu tranh vũ trang, chọn Amol làm căn cứ địa. Amol, một thành phố 200.000 dân bên bờ biển Caspi, được lựa chọn vì nhiều lý do: gần Siahkal, nơi diễn ra cuộc nổi dậy vũ trang đầu tiên trong lịch sử Iran hiện đại; giáp với Liên Xô, tạo điều kiện tiếp nhận viện trợ và đào thoát; kiểm soát Quốc lộ Haraz, tuyến đường huyết mạch nối Tehran với các tỉnh phía bắc; địa hình rừng núi hiểm trở, thuận lợi cho chiến tranh du kích.
Cuộc Nổi Dậy ở Amol (1981-1982) và Sự Thất Bại Không Tránh Khỏi
Từ tháng 9/1981, Sarbedaran bắt đầu xây dựng căn cứ ở Amol, kêu gọi sự ủng hộ của người dân. Họ đã thực hiện một số hoạt động quân sự, phong tỏa Quốc lộ Haraz, tấn công các lực lượng Vệ binh Hồi giáo.
Hình ảnh: Phong trào kháng chiến đô thị ở Iran.
Tuy nhiên, chính quyền Iran đã sớm nắm được kế hoạch của Sarbedaran và triển khai lực lượng đàn áp. Cuộc nổi dậy, dù có những chiến thắng ban đầu, cuối cùng đã bị dập tắt vào tháng 2/1982. Sarbedaran chịu tổn thất nặng nề, nhiều thành viên bị bắt và hành quyết.
Bài Học Lịch Sử
Cuộc nổi dậy của Sarbedaran ở Amol, tuy thất bại, đã để lại những bài học quý giá. Nó cho thấy sự phức tạp của đấu tranh chính trị, sự khó khăn trong việc xây dựng một lực lượng cách mạng và tầm quan trọng của sự ủng hộ từ quần chúng. Đồng thời, nó cũng phản ánh những mâu thuẫn xã hội sâu sắc trong lòng xã hội Iran thời bấy giờ, những khát vọng thay đổi và tìm kiếm một con đường phát triển mới.
Kết Luận
Sarbedaran đã trở thành một phần lịch sử của Iran, một biểu tượng cho tinh thần đấu tranh bất khuất, kiên cường của những người cộng sản Iran. Dù ngọn lửa cộng sản đã tắt trên đất Ba Tư, nhưng câu chuyện về Sarbedaran vẫn còn đó, nhắc nhở chúng ta về những khát vọng thay đổi, những nỗ lực tìm kiếm một xã hội công bằng và tốt đẹp hơn. Lịch sử, dù thành công hay thất bại, vẫn luôn là những bài học quý giá cho hiện tại và tương lai.
Tài liệu tham khảo
- “New flying bird” (پرندة نو پرواز) – do những người Cộng sản Iran biên soạn.
- “Little Black Fish” (ماهی سیاه کوچولو) – phim do chính phủ Iran sản xuất.
- “Ideology and Power in the Middle East” của Peter Chelkowski, phần “The Non-Communist Left in Iran: The Case of the Mujahidin”.
