Bài viết này khai thác lịch sử phức tạp của người Duy Ngô Nhĩ, một dân tộc thiểu số chủ yếu theo Hồi giáo sinh sống tại khu vực Tân Cương, Trung Quốc. Bằng cách nhìn lại các sự kiện lịch sử quan trọng, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về căng thẳng sắc tộc dai dẳng giữa người Duy Ngô Nhĩ và người Hán, cũng như những thách thức mà người Duy Ngô Nhĩ phải đối mặt trong cuộc đấu tranh giành quyền tự quyết.
Mở Đầu: Vùng Đất Của Giông Tố
Tân Cương, vùng đất rộng lớn nằm ở cực tây bắc Trung Quốc, từ lâu đã là giao điểm của nhiều nền văn hóa và đế chế. Với vị trí chiến lược trên Con đường Tơ lụa lịch sử, Tân Cương trở thành chứng nhân cho vô số cuộc chinh phạt, di cư và xung đột quyền lực trong suốt hàng thiên niên kỷ. Đối với người Duy Ngô Nhĩ, vùng đất này là quê hương, là nơi gắn liền với bản sắc văn hóa và tôn giáo độc đáo của họ. Tuy nhiên, lịch sử của họ cũng là câu chuyện buồn về cuộc đấu tranh không ngừng nghỉ để bảo vệ bản sắc và quyền tự quyết trước những làn sóng đồng hóa từ các thế lực bên ngoài, đặc biệt là từ Trung Quốc.
Giai Đoạn Biến Động: Từ Nhà Thanh Đến Nước Cộng Hòa Đông Turkestan
Sự đô hộ của nhà Thanh (1644-1912) tại Tân Cương đánh dấu một chương đen tối trong lịch sử người Duy Ngô Nhĩ. Chính sách đồng hóa cưỡng bức và đàn áp tôn giáo của nhà Thanh đã châm ngòi cho nhiều cuộc nổi dậy của người Duy Ngô Nhĩ. Nổi bật nhất là cuộc khởi nghĩa vào năm 1864, dẫn đến sự ra đời của nhà nước Hồi giáo độc lập Iettisha do Yaqub Beg lãnh đạo.
Các chiến binh của nhà nước Iettisha. Nguồn ảnh: wetinim.org
Tuy nhiên, nhà nước non trẻ này chỉ tồn tại trong thời gian ngắn ngủi. Sự can thiệp của Nga và sự trả thù tàn bạo của nhà Thanh đã dập tắt hy vọng độc lập của người Duy Ngô Nhĩ. Iettisha sụp đổ, đánh dấu sự trở lại của ách thống trị hà khắc từ Trung Quốc.
Bước sang thế kỷ 20, người Duy Ngô Nhĩ hai lần nữa nỗ lực giành độc lập. Cuộc nổi dậy năm 1933 dẫn đến sự thành lập của Vương quốc Hotan và sau đó là Nước Cộng hòa Hồi giáo Đông Turkestan.
Đội quân khởi nghĩa Hotan, những năm 1930. Nguồn ảnh: wetinim.org
Dù nhận được sự ủng hộ ban đầu từ Liên Xô, những biến động địa chính trị và sự thỏa hiệp giữa các cường quốc đã khiến người Duy Ngô Nhĩ một lần nữa trở thành con tốt trên bàn cờ chính trị.
Năm 1944, Nước Cộng hòa cách mạng Đông Turkestan được thành lập trong bối cảnh Trung Quốc Quốc dân đảng suy yếu. Tuy nhiên, sự trỗi dậy của Mao Trạch Đông và chính sách xích lại gần Trung Quốc của Liên Xô đã đặt dấu chấm hết cho nhà nước độc lập thứ hai của người Duy Ngô Nhĩ.
Năm 1949, quân đội Trung Quốc tiến vào Tân Cương, mở ra một chương mới trong lịch sử đầy biến động của khu vực.
Tân Cương Dưới Thời Cộng Sản: Đồng Hóa Và Kháng Cự
Sau khi thành lập Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, Tân Cương được đặt dưới sự cai trị của Bắc Kinh với tư cách là Khu tự trị Duy Ngô Nhĩ – Tân Cương. Dù mang danh “tự trị”, người Duy Ngô Nhĩ vẫn phải đối mặt với chính sách đồng hóa văn hóa và tôn giáo có hệ thống từ chính quyền Trung Quốc.
Sự di cư ồ ạt của người Hán vào Tân Cương, sự kiểm soát gắt gao về tôn giáo và văn hóa, cùng với sự đàn áp tàn bạo các phong trào ly khai đã khiến mâu thuẫn sắc tộc giữa người Duy Ngô Nhĩ và người Hán ngày càng thêm sâu sắc.
Bất chấp những nỗ lực kiểm soát của Bắc Kinh, Tân Cương vẫn chứng kiến nhiều vụ bạo loạn và xung đột đẫm máu. Nổi bật là vụ bạo loạn Urumchi năm 2009, bắt nguồn từ một vụ ẩu đả giữa công nhân Duy Ngô Nhĩ và Hán tại một nhà máy ở tỉnh Quảng Đông, sau đó lan rộng thành làn sóng biểu tình bạo lực tại Urumchi.
Hình ảnh từ kênh truyền hình CCTV trong thời gian xảy ra bạo loạn ở Urumchi năm 2009. Nguồn: CCTV/AP
Vụ việc này cho thấy rõ rệt sự bất bình sâu sắc của người Duy Ngô Nhĩ với chính sách của chính quyền Trung Quốc, đồng thời làm dấy lên những lo ngại về tình hình nhân quyền tại Tân Cương.
Kết Luận: Tương Lai Bấp Bênh
Lịch sử người Duy Ngô Nhĩ là minh chứng cho một cuộc đấu tranh không ngừng nghỉ cho quyền tự quyết và bản sắc văn hóa. Bị kẹp giữa các cường quốc và phải đối mặt với chính sách đồng hóa cứng rắn, người Duy Ngô Nhĩ vẫn kiên cường bảo vệ tiếng nói và văn hóa của mình.
Tuy nhiên, tương lai của người Duy Ngô Nhĩ vẫn còn nhiều bất định. Sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc trên trường quốc tế, cùng với chính sách cứng rắn của Bắc Kinh tại Tân Cương, đặt ra nhiều thách thức cho cuộc đấu tranh của người Duy Ngô Nhĩ. Liệu họ có thể thoát khỏi vòng xoáy bạo lực và đàn áp để giành được quyền tự quyết cho chính mình? Đó là câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ.
