Cuối thập niên 60, thế giới chứng kiến những biến động địa chính trị to lớn. Cuộc Chiến tranh Việt Nam lan rộng như một căn bệnh ung thư, buộc Tổng thống Mỹ Richard Nixon phải tìm kiếm giải pháp. Trong bối cảnh đó, mối quan hệ tay ba giữa Mỹ, Liên Xô và Trung Quốc trở nên phức tạp, mở ra cơ hội cho những thay đổi bất ngờ trong cán cân quyền lực toàn cầu. Nixon, cùng Cố vấn An ninh Quốc gia Henry Kissinger, đã thực hiện những bước đi ngoại giao táo bạo, thiết lập quan hệ với Trung Quốc và đàm phán hạn chế vũ khí với Liên Xô. Những động thái này không chỉ ảnh hưởng đến cục diện Chiến tranh Lạnh mà còn tác động đến các quốc gia khác, trong đó có Nhật Bản và Mông Cổ.
Quan hệ Nhật Bản – Mông CổHình ảnh minh họa quan hệ Nhật Bản – Mông Cổ.
Tanaka Kakuei và Ngoại Giao Nhật Bản Hậu Chiến
Thủ tướng Nhật Bản Tanaka Kakuei, đồng minh của Nixon, cũng bước chân vào con đường bình thường hóa quan hệ với các nước láng giềng. Sau khi Thế chiến II kết thúc, Nhật Bản, với tư cách là quốc gia bại trận, phải đối mặt với sự cô lập và tổn thương sâu sắc. Tanaka, học theo chiến lược của Nixon, đã thiết lập quan hệ ngoại giao với Trung Quốc, Liên Xô, các nước Đông Nam Á, Đông Đức, Mông Cổ và Việt Nam. Những nỗ lực ngoại giao này đánh dấu bước ngoặt quan trọng, giúp Nhật Bản dần khôi phục vị thế trên trường quốc tế.
“Bản Ghi Nhớ Tanaka”: Sự Thật và Huyền Thoại
Bên cạnh những thành tựu ngoại giao, Tanaka Kakuei cũng gắn liền với một văn kiện gây tranh cãi: “Bản Ghi Nhớ Tanaka”. Văn kiện này, được cho là kế hoạch bí mật của Nhật Bản nhằm thống trị thế giới, đã lan truyền rộng rãi và trở thành công cụ tuyên truyền chống Nhật. Nội dung “Bản Ghi Nhớ” cho rằng Nhật Bản cần chiếm Mãn Châu và Mông Cổ để chinh phục Trung Quốc, từ đó khống chế châu Á và cuối cùng là toàn thế giới. Mặc dù Nhật Bản phủ nhận tính xác thực của văn kiện này, nhưng những sự kiện lịch sử như sự kiện Phụng Thiên (1931), việc Nhật Bản chiếm đóng Mãn Châu (1934), Chiến tranh Trung-Nhật (1937), trận Khalkhin Gol (1939) và vụ Trân Châu Cảng (1941) dường như lại củng cố cho nội dung của “Bản Ghi Nhớ”. Sau này, người ta phát hiện ra “Bản Ghi Nhớ Tanaka” thực chất là sản phẩm của Bộ Dân ủy Nội vụ Liên Xô, được tạo ra nhằm mục đích tuyên truyền chống Nhật. Tuy nhiên, trước khi sự thật được phơi bày, văn kiện này đã gây ra những ảnh hưởng sâu rộng đến nhận thức về Nhật Bản, đặc biệt là ở các nước châu Á.
Mối Quan Hệ Mông Cổ – Nhật Bản Dưới Bóng Ma Quá Khứ
“Bản Ghi Nhớ Tanaka”, dù là giả mạo, đã gieo rắc hận thù và định kiến về Nhật Bản trong lòng người dân Mông Cổ. Nền giáo dục Mông Cổ thời kỳ đó luôn nhấn mạnh mối đe dọa từ Nhật Bản, coi họ là kẻ thù truyền kiếp. Hình ảnh tiêu cực về Nhật Bản được củng cố qua các câu chuyện về sự tàn bạo của quân đội Nhật, đặc biệt là trong trận Khalkhin Gol. Chiến thắng của quân đội Liên Xô-Mông Cổ trong trận chiến này, dù không hoàn toàn thuộc về Mông Cổ, đã được tuyên truyền rầm rộ, trở thành biểu tượng cho tinh thần chống Nhật và củng cố uy tín của nhà lãnh đạo Yumjaagiin Tsedenbal, người được cho là đã tham gia chỉ huy trận đánh.
Từ Đối Đầu Đến Hợp Tác: Những Bước Chập Chững
Việc thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Mông Cổ và Nhật Bản năm 1972 mở ra cơ hội cho sự hợp tác và hiểu biết lẫn nhau. Mông Cổ, nhận thấy sự phát triển vượt bậc của Nhật Bản sau chiến tranh, mong muốn hợp tác kinh tế, đặc biệt là trong lĩnh vực khai thác khoáng sản. Tuy nhiên, những đề nghị hợp tác này vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ Liên Xô, quốc gia luôn coi Mông Cổ nằm trong vùng ảnh hưởng của mình. Liên Xô lo ngại sự thâm nhập kinh tế của Nhật Bản sẽ làm suy yếu vị thế của mình tại Mông Cổ. Bất chấp những khó khăn, Nhật Bản vẫn hỗ trợ Mông Cổ xây dựng nhà máy chế biến lông dê và lông lạc đà “Gô-bi”, một dự án mang tính biểu tượng cho sự hợp tác song phương. Tuy nhiên, ngay cả dự án này cũng gặp phải nhiều trở ngại do sự can thiệp của Liên Xô.
Kết Luận
Hành trình từ kẻ thù đến đối tác của Nhật Bản và Mông Cổ là một minh chứng rõ nét cho sự biến động của quan hệ quốc tế trong thế kỷ 20. “Bản Ghi Nhớ Tanaka”, dù là giả mạo, đã để lại những vết sẹo sâu sắc trong tâm lý người dân Mông Cổ. Tuy nhiên, sự phát triển kinh tế và ngoại giao của Nhật Bản sau chiến tranh đã dần xóa bỏ những định kiến cũ, mở đường cho sự hợp tác và hiểu biết lẫn nhau. Câu chuyện này cũng cho thấy vai trò quan trọng của bối cảnh địa chính trị và sự ảnh hưởng của các cường quốc trong việc định hình quan hệ giữa các quốc gia.
Tài liệu tham khảo:
- Baabar.mn: МӨНХИЙН ДАЙСАН-ЯПОН (МОНГОЛ ТҮҮХ дөрвөн боть бүтээлийн хэсгээс)
Chú thích:
- [1]: Bộ Dân ủy Nội vụ Liên Xô, tiền thân của KGB, là cơ quan tình báo và an ninh nội địa của Liên Xô.
- [2]: JICA (Japan International Cooperation Agency) là cơ quan hợp tác quốc tế của chính phủ Nhật Bản.
