Cuộc đổ bộ của người Tây Ban Nha vào thế kỷ 16 đã giáng một đòn nặng nề lên người bản địa Trung và Nam Mỹ, nhưng không phải bằng lưỡi gươm mà là bằng những thứ vô hình – dịch bệnh. Người Maya, một dân tộc với nền văn minh rực rỡ, cũng không thoát khỏi số phận nghiệt ngã ấy. Tuy nhiên, lịch sử nghiệt ngã chưa dừng lại ở đó. Nhiều thế kỷ sau, người Maya tiếp tục đối mặt với một thảm kịch khác, một “nỗi đau chìm lặng” bị lãng quên giữa dòng chảy lịch sử: cuộc diệt chủng kéo dài từ năm 1960 đến 1996.
Tàn tích của nền văn minh Maya cổ đại, minh chứng cho một quá khứ huy hoàng
Bóng Ma Chiến Tranh Lạnh và Cái Bẫy Của “Cộng Sản”
Guatemala, quê hương của người Maya, đã trở thành một quân cờ trong bàn cờ Chiến tranh Lạnh giữa hai cường quốc là Hoa Kỳ và Liên Xô. Giữa thập niên 1960, cuộc nội chiến b爆发, đẩy người dân Guatemala vào vòng xoáy bạo lực. Phe chính phủ độc tài do Mỹ hậu thuẫn và phe du kích cánh tả được Cuba và Nicaragua ủng hộ đã biến đất nước này thành chiến trường.
Điều đáng sợ là, cuộc chiến không chỉ đơn thuần là những cuộc đụng độ giữa quân đội hai bên. Chính phủ độc tài, với nỗi ám ảnh về chủ nghĩa cộng sản, đã gieo rắc nỗi sợ hãi lên chính người dân của mình, đặc biệt là người Maya.
Họ bị gán cho cái mác “cộng sản”, bị coi là kẻ thù tiềm ẩn chỉ vì nguồn gốc dân tộc. Sự nghi ngờ, sợ hãi phi lý đã biến thành cớ máquina giết người hàng loạt.
“Hành Động Bình Định” Hay Hành Trình Tắm Máu?
Năm 1966, Hoa Kỳ trực tiếp can thiệp vào cuộc chiến với chương trình “The Zacapa program”, huấn luyện và cung cấp vũ khí cho quân đội Guatemala. Lực lượng bán quân sự, khét tiếng với nhóm “Mano Blanca” (Bàn tay trắng), được thành lập và trao quyền hành quyết bất cứ người Maya nào mà không cần xét xử.
Bản đồ các cuộc xung đột tại Guatemala giai đoạn 1960-1996
Từ năm 1970, dưới sự lãnh đạo của những kẻ độc tài như Carlos Arana Osorio, Guatemala chìm trong biển máu. Chính sách “biến đất nước thành nghĩa trang để bình định nó” đã được thực thi một cách tàn nhẫn. Hàng loạt vụ bắt cóc, tra tấn, giết chóc diễn ra, biến những vùng đất của người Maya thành “nơi có tỷ lệ mất tích cao nhất thế giới”.
Ríos Montt và “Chiến Dịch Sofia” – Đỉnh Của Sự Tàn Bạo
Giai đoạn đen tối nhất của cuộc diệt chủng diễn ra dưới chế độ của Efraín Ríos Montt (1982-1983). “Chiến dịch Sofia”, một chiến dịch quân sự được che đậy bởi vỏ bọc “chống du kích”, đã biến thành cuộc tàn sát người Maya một cách có hệ thống.
Hàng trăm ngôi làng bị san bằng, hàng ngàn người bị giết hại dã man, trong đó có phụ nữ và trẻ em. Vụ thảm sát ở làng Las Dos Erres (1982), nơi quân đội đã hãm hiếp, tra tấn và giết hại hơn 200 người dân vô tội, là một minh chứng rùng rợn cho sự tàn bạo vô nhân tính của chế độ.
Rigoberta Menchú, người phụ nữ Maya đã dũng cảm lên tiếng tố cáo tội ác diệt chủng
Mặc dù chế độ độc tài sụp đổ vào năm 1996, nhưng những vết sẹo mà cuộc diệt chủng để lại vẫn còn hằn sâu trong lòng Guatemala. Hơn 200.000 người Maya đã thiệt mạng, hàng triệu người phải di tản, và nền văn hóa rực rỡ của họ đứng trước nguy cơ bị xoá nhoà.
Bài Học Từ Quá Khứ: Lắng Nghe Tiếng Kêu Của Lịch Sử
Cuộc diệt chủng người Maya ở Guatemala là một lời nhắc nhở về sự tàn khốc của chiến tranh, sự nguy hiểm của chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, và trách nhiệm của mỗi người trong việc bảo vệ công lý và nhân quyền.
Câu chuyện về nỗi đau của người Maya là một lời kêu gọi hành động để chúng ta không được quên đi quá khứ, để những bi kịch như thế này không bao giờ được phép lặp lại.
Tài liệu tham khảo:
- Brett, R. L. (2016). The Origins and Dynamics of Genocide: Political Violence in Guatemala. Duke University Press.
- Carmack, R. M. (1988). Harvest of Violence: The Maya Indians and the Guatemalan Crisis. University of Oklahoma Press.
- Higonnet, E. (1994). Quiet Genocide: Guatemala 1981–1983. Princeton University Press.
- Wilkinson, D. (2002). Silence on the Mountain. Houghton Mifflin Harcourt.
- Torres, J. A. (2013). The Guatemalan Genocide of the Maya People. Routledge.
- Sanford, V. (2003). Buried Secrets: Truth and Human Rights in Guatemala. Palgrave Macmillan.
