Nền văn minh Maya cổ đại, với những thành tựu kiến trúc và thiên văn đáng kinh ngạc, đã sụp đổ từ lâu trước khi người Tây Ban Nha đặt chân đến Trung Mỹ. Tuy nhiên, di sản của người Maya vẫn tiếp tục tồn tại qua các thế hệ con cháu của họ. Thật đáng buồn, thay vì một sự diệt vong bởi những kẻ xâm lược từ bên ngoài, người Maya ở Guatemala lại phải đối mặt với một bi kịch khác, một “cuộc diệt chủng thầm lặng” kéo dài suốt 36 năm, từ 1960 đến 1996.
Vào thế kỷ 20, trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh chia cắt thế giới, Guatemala bị cuốn vào vòng xoáy của một cuộc nội chiến tàn khốc. Một bên là chính phủ độc tài quân sự được Hoa Kỳ hậu thuẫn, bên kia là các nhóm du kích cánh tả được Cuba và Nicaragua ủng hộ. Người Maya, vốn chỉ mong muốn một cuộc sống yên bình, bất ngờ bị cuốn vào cuộc chiến này. Chính quyền Guatemala, với nỗi sợ hãi về sự ủng hộ của người Maya dành cho phe du kích, đã coi toàn bộ cộng đồng này là mối đe dọa.
Từ nghi ngờ, chính phủ chuyển sang đàn áp, và rồi là diệt chủng. Các nhóm bán quân sự như “Mano Blanca” (Bàn tay trắng) được thành lập, hoạt động với quyền lực gần như tuyệt đối, gieo rắc nỗi kinh hoàng lên cộng đồng người Maya. Bắt cóc, tra tấn, hãm hiếp, và thảm sát trở thành chuyện thường ngày. Hàng trăm ngôi làng bị xóa sổ, hàng ngàn người Maya biến mất, và vô số gia đình tan nát.
Sự can thiệp của Hoa Kỳ, dù mang danh nghĩa chống cộng, lại vô tình tiếp tay cho cuộc diệt chủng. Chương trình huấn luyện quân sự và viện trợ vũ khí của Hoa Kỳ cho chính phủ Guatemala đã biến quân đội nước này thành một cỗ máy giết người.
Dưới thời Tổng thống Efraín Ríos Montt (1982-1983), cuộc diệt chủng lên đến đỉnh điểm. Chiến dịch “Operation Sofia”, với mục tiêu tiêu diệt tận gốc “mầm mống cộng sản”, đã cướp đi sinh mạng của hàng chục ngàn người Maya vô tội. Vụ thảm sát tại làng Dos Erres năm 1982, nơi hơn 200 dân làng, bao gồm phụ nữ và trẻ em, bị sát hại dã man bởi tiểu đoàn Kaibiles, là một vết nhơ không thể gột rửa trong lịch sử Guatemala.
Mặc dù cuộc nội chiến kết thúc vào năm 1996, những vết sẹo mà nó để lại trên đất nước và con người Guatemala vẫn còn nguyên vẹn. Hơn 200.000 người thiệt mạng, phần lớn là người Maya. Hàng triệu người phải di tản, mất nhà cửa, và sống trong sợ hãi.
Cuộc diệt chủng người Maya ở Guatemala là một lời nhắc nhở về hậu quả tàn khốc của chiến tranh, sự thù hận, và sự phân biệt đối xử. Đó là một bài học đau lòng về sự im lặng của cộng đồng quốc tế trước tội ác diệt chủng, và trách nhiệm của mỗi cá nhân trong việc bảo vệ công lý và nhân quyền.
