Ngày 29/4/1951, tại Urumqi, Tân Cương, hơn 80.000 người dân chứng kiến phiên tòa xét xử Osman Batyr, thủ lĩnh người Kazakh. Chính quyền Trung Quốc kết án tử hình ông với tội danh “tướng cướp”, khép lại hơn 40 năm hoạt động vũ trang của các nhóm người Kazakh trên vùng đất Tân Cương đầy biến động. Vụ án này không chỉ là dấu chấm hết cho một giai đoạn lịch sử đầy sóng gió mà còn đặt ra nhiều câu hỏi về chính trị, sắc tộc và công lý. Bài viết này sẽ phân tích cuộc đời Osman Batyr, bối cảnh lịch sử phức tạp của Tân Cương, và di sản gây tranh cãi mà ông để lại.
Từ Du Mục Đến Vũ Trang: Bối Cảnh Sóng Gió Của Người Kazakh
Người Kazakh, một dân tộc Turk với truyền thống du mục, từ lâu đã di chuyển tự do giữa Tân Cương và Trung Á. Vùng đất Tân Cương, về mặt địa lý, văn hóa và sắc tộc, gắn bó chặt chẽ với Trung Á hơn là Trung Hoa. Sự ảnh hưởng của Liên Xô trong khu vực càng làm rõ nét hơn mối liên hệ này, khi Tân Cương gần như trở thành một phần lãnh thổ Liên Xô. Tuy nhiên, những năm 1930 chứng kiến một biến cố lớn ảnh hưởng sâu sắc đến số phận người Kazakh. Chính sách tập thể hóa nông nghiệp sai lầm của Liên Xô tại Kazakhstan gây ra nạn đói khủng khiếp, khiến hơn một triệu người Kazakh chết đói và hàng trăm ngàn người phải chạy sang Tân Cương tị nạn.
Hình ảnh Tân Cương những năm đầu thế kỷ 20.
Cuộc di cư ồ ạt này khiến dân số người Kazakh ở Tân Cương tăng đột biến, vượt xa dân số người Hán. Sự gia tăng dân số đột ngột, cùng với tình trạng bất ổn chính trị và nạn đói, đã tạo nên một môi trường xung đột. Trong bối cảnh này, Osman Batyr, sinh năm 1899 tại Tân Cương, đã chứng kiến những khó khăn của đồng bào mình và quyết định hành động. Ông tập hợp người Kazakh thành các nhóm vũ trang, ban đầu để tự vệ và sinh tồn.
Osman Batyr: Từ Lính Đánh Thuê Đến Thủ Lĩnh Kháng Chiến
Thời kỳ loạn lạc ở Tân Cương, với sự tranh giành quyền lực giữa các lãnh chúa và sự can thiệp của các thế lực bên ngoài, đã tạo cơ hội cho Osman Batyr và các nhóm vũ trang Kazakh. Họ trở thành lính đánh thuê cho các lãnh chúa Tân Cương, chiến đấu chống lại quân Quốc Dân Đảng từ Cam Túc. Khả năng chiến đấu hiệu quả của quân Kazakh đã giúp họ giành được danh tiếng, đặc biệt là sau khi cùng quân Bạch Vệ Nga tái chiếm Dihua (nay là Urumqi) từ tay quân Hồi năm 1934.
Chân dung Osman Batyr.
Tuy nhiên, tham vọng của Osman Batyr không dừng lại ở việc làm lính đánh thuê. Những biến động chính trị trong những năm 1940, đặc biệt là sự thành lập “Cộng hòa Đông Turkestan đệ Nhị” do Liên Xô hậu thuẫn, đã khơi dậy giấc mơ độc lập cho người Kazakh. Osman Batyr gia nhập Cộng hòa này, nhận được sự ủng hộ của Liên Xô và Mông Cổ, thậm chí còn được lãnh đạo Mông Cổ tặng vũ khí. Sau khi được bổ nhiệm làm Thống đốc quận Altai, Osman nuôi tham vọng thành lập một Hãn quốc Kazakh độc lập.
Osman Batyr (giữa) và các quan chức Cộng hòa Đông Turkestan.
Giấc Mơ Tan Vỡ Và Cái Kết Bi Thảm
Tham vọng của Osman Batyr đã vấp phải sự phản đối của cả Liên Xô và Trung Quốc. Khi không được Mông Cổ ủng hộ, quân của Osman đã chuyển sang cướp phá các làng mạc Mông Cổ, dẫn đến xung đột biên giới. Sự hợp tác ngắn ngủi với Quốc Dân Đảng cũng không mang lại kết quả như mong đợi. Năm 1949, sau khi Cộng sản Trung Quốc chiến thắng, Osman Batyr tiếp tục kháng chiến, dẫn dắt người Kazakh di cư về phía nam, gần biên giới Tây Tạng, để lập căn cứ mới.
Osman Batyr và lãnh đạo Cộng sản Mông Cổ Choibalsan.
Tuy nhiên, cuộc kháng chiến của Osman Batyr đã kết thúc bi thảm. Năm 1951, ông bị bắt và bị xử tử công khai tại Urumqi. Cái chết của Osman Batyr đã gây ra nhiều tranh cãi. Đối với chính quyền Trung Quốc, ông là một tướng cướp. Nhưng đối với nhiều người Kazakh, ông là một anh hùng dân tộc, người đã chiến đấu cho tự do và quyền lợi của đồng bào mình.
Di Sản Gây Tranh Cãi Và Bài Học Lịch Sử
Câu chuyện về Osman Batyr là một phần của lịch sử phức tạp và đầy biến động của Tân Cương. Nó phản ánh những xung đột sắc tộc, sự can thiệp của các thế lực bên ngoài, và những cuộc đấu tranh giành quyền tự quyết. Di sản của Osman Batyr vẫn còn gây tranh cãi cho đến ngày nay. Dù được coi là anh hùng hay tướng cướp, cuộc đời và cái chết của ông đều là một lời nhắc nhở về những hậu quả của xung đột và tầm quan trọng của hòa bình và sự hiểu biết lẫn nhau.
Osman Batyr bị xét xử công khai.
Tài liệu tham khảo:
- Sách: Modern China’s Ethnic Frontiers: A Journey to the West – Hsiao-ting Lin.
