Phương Nam Toàn Cầu, một thuật ngữ quen thuộc trong diễn ngôn quốc tế, thường được dùng để chỉ hơn 120 quốc gia phi phương Tây. Tuy nhiên, việc gộp nhóm đa dạng này dưới một danh xưng chung đặt ra nhiều câu hỏi về tính chính xác và hiệu quả của nó trong việc phản ánh thực tế phức tạp của thế giới. Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về ý tưởng “Phương Nam Toàn Cầu”, khám phá những hạn chế của nó, và tìm hiểu động lực duy trì khái niệm này bất chấp những bất cập.
Hạn Chế Của Một Nhãn Dán Chung
Việc quy chụp hơn một nửa dân số thế giới vào một nhóm đồng nhất, “Phương Nam Toàn Cầu”, là một sự đơn giản hóa quá mức. Mặc dù thuật ngữ này mang ý nghĩa tích cực về một thế giới công bằng hơn, nó lại cản trở sự hiểu biết sâu sắc về sự đa dạng và phức tạp của các quốc gia phi phương Tây. Trung Quốc, Peru, Qatar, Haiti, Thái Lan, Sierra Leone – liệu những quốc gia này có thực sự chia sẻ những lợi ích và thách thức chung đến mức có thể gộp chung vào một nhóm? Việc sử dụng “Phương Nam” như một danh mục chung gây khó khăn cho việc phân tích bối cảnh riêng biệt của từng quốc gia và khu vực.
Hình ảnh minh họa: Sự đa dạng của các quốc gia được gộp chung vào khái niệm “Phương Nam Toàn Cầu”
Lịch Sử Hình Thành Khái Niệm “Phương Nam Toàn Cầu”
Thuật ngữ “Phương Nam Toàn Cầu” bắt nguồn từ các cuộc tranh luận hậu thuộc địa, phản ánh sự phân chia giữa phương Tây và phần còn lại của thế giới dựa trên các tiêu chí như phát triển kinh tế, mức độ giàu nghèo và quyền lực. “Đường Brandt”, được đề xuất vào năm 1980, đã hình tượng hóa sự phân chia này trên bản đồ thế giới. Sau một thời gian lắng xuống trong thời kỳ toàn cầu hóa, khái niệm này đã trở lại mạnh mẽ trong diễn ngôn quốc tế những năm gần đây. Tuy nhiên, “Phương Nam Toàn Cầu” không phải là một ý tưởng mới mà là sự biến đổi của các khái niệm trước đó như “Thế giới Thứ Ba”, phản ánh nỗ lực liên tục của thế giới phi phương Tây trong việc định vị bản thân trong mối quan hệ với phương Tây.
Mâu Thuẫn Nội Tại và Thực Dụng Chính Trị
Thực tế cho thấy, “Phương Nam Toàn Cầu” không phải là một khối thống nhất. Sự khác biệt về lợi ích kinh tế, định hướng phát triển, và truyền thống chính trị giữa các quốc gia phi phương Tây đã dẫn đến nhiều mâu thuẫn nội bộ. Các cuộc xung đột giữa và trong nội bộ các quốc gia đang phát triển là minh chứng rõ ràng cho sự phân mảnh này. Hơn nữa, các quốc gia phi phương Tây thường có quan hệ hợp tác chặt chẽ với phương Tây vì lợi ích kinh tế và an ninh của riêng mình. Ví dụ, quan hệ đối tác chiến lược giữa Việt Nam và Mỹ nhằm cân bằng ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực.
Hình ảnh minh họa: Năng lượng tái tạo ở Kenya
Hình ảnh minh họa: Công nghiệp dầu mỏ ở Brazil
Việc hình thành một liên minh kinh tế chống phương Tây cũng gặp nhiều khó khăn do sự khác biệt về lợi ích. Ví dụ, việc OPEC tăng giá dầu mỏ, mặc dù có lợi cho các nước xuất khẩu dầu, lại gây khó khăn cho các nước đang phát triển không có dầu mỏ. Tương tự, mối quan hệ kinh tế giữa Ấn Độ, Trung Quốc với Cộng hòa Dân chủ Congo cũng tương tự như mối quan hệ của các nước phương Tây với Congo, đều xoay quanh việc khai thác tài nguyên.
Sự Trỗi Dậy Của Các Cường Quốc Mới
Sự trỗi dậy của các cường quốc mới như Trung Quốc và Ấn Độ đang làm thay đổi cục diện quyền lực toàn cầu và làm lu mờ ranh giới “Bắc-Nam”. Trung Quốc, từng là đối tác cấp dưới của Liên Xô, nay đã trở thành đối thủ cạnh tranh với phương Tây. Sự trỗi dậy này một phần nhờ vào sự hợp tác kinh tế và công nghệ với chính phương Tây. Ấn Độ cũng đang theo đuổi chiến lược tương tự, tận dụng nguồn vốn và công nghệ phương Tây để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Hình ảnh minh họa: Sự phát triển đô thị ở Dubai
Sự khác biệt giữa các nước đang phát triển ngày càng rõ nét. Các quốc gia vùng Vịnh sở hữu khối tài sản khổng lồ, với Dubai nổi lên như một trung tâm tài chính toàn cầu. Sự thịnh vượng này cho phép các quốc gia này can thiệp tích cực vào các cuộc xung đột khu vực, chứng tỏ rằng chủ nghĩa can thiệp không chỉ là đặc quyền của phương Tây.
Động Lực Duy Trì Khái Niệm “Phương Nam Toàn Cầu”
Mặc dù có nhiều hạn chế, khái niệm “Phương Nam Toàn Cầu” vẫn được duy trì bởi nhiều động lực khác nhau. Đối với phương Tây, đây là cách để phân biệt “chúng ta” với “họ”, trong khi đối với giới tinh hoa phi phương Tây, nó là công cụ để thể hiện sự bất mãn với sự thống trị của phương Tây. Đối với các cường quốc mới nổi, “Phương Nam Toàn Cầu” là một chiến lược để mở rộng ảnh hưởng toàn cầu. Trung Quốc sử dụng nó để tập hợp các nước phi phương Tây trong cuộc cạnh tranh với Mỹ, trong khi Ấn Độ tìm cách cân bằng ảnh hưởng của Trung Quốc.
Hình ảnh minh họa: Quan hệ giữa các cường quốc mới nổi
Kết Luận: Vượt Ra Khỏi Khái Niệm Đơn Giản
“Phương Nam Toàn Cầu” là một khái niệm mang tính biểu tượng mạnh mẽ, nhưng nó không phản ánh đầy đủ thực tế đa chiều của thế giới phi phương Tây. Việc tiếp tục sử dụng thuật ngữ này cần được xem xét kỹ lưỡng. Để hiểu rõ hơn về thế giới đang thay đổi, chúng ta cần vượt ra khỏi những nhãn dán đơn giản và phân tích sâu hơn vào bối cảnh riêng biệt của từng quốc gia và khu vực, nhận thức được sự đa dạng về lợi ích, thách thức, và động lực của từng quốc gia. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể xây dựng được một bức tranh toàn diện và chính xác hơn về tình hình quốc tế.
Tài liệu tham khảo:
- Mohan, C. Raja. “Is There Such Thing as a Global South?”. Foreign Policy, 09/12/2023.
Chú thích về độ tin cậy của nguồn dữ liệu:
- Foreign Policy là một tạp chí uy tín về quan hệ quốc tế, cung cấp các phân tích và bình luận từ các chuyên gia hàng đầu. Bài viết của C. Raja Mohan, một chuyên gia bình luận của Foreign Policy và nghiên cứu viên cấp cao, được đánh giá là có độ tin cậy cao.
