Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị hiện đại, vấn đề chủ quyền lãnh thổ, đặc biệt là chủ quyền biển đảo, luôn là một điểm nóng nhạy cảm. Quan điểm của Trung Hoa về biển cả, đặc biệt là dưới thời Minh – Thanh, có ý nghĩa quan trọng trong việc soi rọi cách tiếp cận của họ đối với vấn đề này. Bài viết này, dựa trên góc nhìn của Nguyễn Duy Chính, sẽ phân tích quan niệm về biển cả của Trung Hoa trong khoảng thời gian lịch sử nói trên, đồng thời làm rõ bối cảnh lịch sử và các chính sách liên quan.
2014-JUNE-19-zheng_he_map.jpg300Bản đồ minh họa các chuyến hải hành của Trịnh Hòa
Ngay từ đầu, Nguyễn Duy Chính đã chỉ ra sự mâu thuẫn trong cách giải thích của Trung Hoa về lãnh thổ và lãnh hải. Ông cho rằng, Trung Hoa thời kỳ này ít quan tâm đến việc chinh phục biển cả. Thay vào đó, họ xem biển như một chiến lũy tự nhiên, tập trung vào chính sách “hải phòng” (phòng thủ bờ biển) và “hải cấm” (cấm đoán qua lại trên biển).
Chính Sách Phiên Thuộc Và Quan Niệm Về Thiên Triều
Dưới góc nhìn của Trung Hoa thời Minh – Thanh, thế giới được nhìn nhận theo mô hình thiên triều – phiên thuộc, với Trung Hoa là trung tâm văn minh, là “thiên triều” nắm giữ thiên mệnh. Các quốc gia xung quanh được xem như phiên thuộc, có nghĩa vụ thần phục và triều cống.
John K. Fairbank, một học giả về Trung Quốc, đã phân loại phiên thuộc của Trung Hoa thành ba nhóm chính: các nước đồng văn lân cận, các nước ở Trung Á có quan hệ lịch sử mật thiết và các nước xa xôi “ngoại di” thần phục thông qua thương mại.
Trung Hoa sử dụng chính sách “ky mi” (lỏng dây cương) để ràng buộc các phiên thuộc, sử dụng thương mại và sắc phong để duy trì trật tự khu vực theo ý họ. Quan niệm về “nội địa – hải ngoại” cũng được thiết lập, trong đó, những gì diễn ra bên ngoài lãnh thổ được xác định rõ ràng là không thuộc thẩm quyền và trách nhiệm của Trung Hoa.
Hình ảnh minh họa về hải tặc Trung Quốc
Biển Cả – Vùng Đất Cấm Kỵ Và Nỗi Ám Ảnh Hải Tặc
Người Trung Hoa thời Minh – Thanh xem biển cả là một khu vực nguy hiểm và cấm kỵ. Họ e ngại việc không thể kiểm soát đại dương bao la, cũng như nạn hải tặc hoành hành. Chính sách “hải cấm” được áp dụng triệt để, hạn chế tối đa hoạt động hàng hải, xem việc ra khơi là tội phản quốc.
Để đối phó với hải tặc, triều đình cấm đoán dân chúng tiếp tế cho chúng, đồng thời thiết lập hệ thống phòng thủ bờ biển. Tuy nhiên, do kỹ thuật hạn chế, việc hải phòng không hiệu quả, khiến tàu buôn phải tự trang bị vũ khí tự vệ.
Chính sách “hải cấm” gây ảnh hưởng nặng nề đến các vùng duyên hải Trung Hoa. Hoạt động ngoại thương bị hạn chế, buộc phải chuyển sang các địa điểm trung gian ở Đông Nam Á, gián tiếp thúc đẩy làn sóng di dân ra nước ngoài.
Hải Cương Chính Sách: Từ “Hải Cấm” Đến “Lấy Biển Trị Biển”
Nguyễn Duy Chính chia chính sách hải dương của Trung Hoa thời Minh – Thanh thành ba giai đoạn:
- Giai đoạn cuối Minh – đầu Thanh: Áp dụng chính sách “hải cấm” nghiêm ngặt, cấm đoán dân chúng ra biển buôn bán, di dời dân cư vào sâu trong đất liền, xem việc ra khơi là phản quốc.
- Giai đoạn sau khi thống nhất Trung Hoa: Chính sách “hải cấm” được nới lỏng, cho phép giao thương hạn chế với nước ngoài tại một số thương điếm ở Quảng Châu. Tuy nhiên, thái độ trịch thượng của Trung Hoa dẫn đến xung đột, điển hình là Chiến tranh Nha phiến.
- Giai đoạn suy yếu: Liệt cường phương Tây xâm nhập, buộc Trung Hoa ký kết các hiệp ước bất bình đẳng, đánh dấu sự sụp đổ của mô hình thiên triều – phiên thuộc.
Bản đồ Trung Quốc thời nhà Minh
Minh Triều – “Hải Ngoại Là Những Quốc Gia Không Nên Đem Quân Chinh Phục”
Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương, sau những thất bại trong các chiến dịch quân sự trên biển của triều Nguyên trước đó, đã nhận ra sự nguy hiểm và tốn kém của việc bành trướng bằng đường biển. Ông chủ trương tập trung củng cố nội trị, xem “hải ngoại là những quốc gia không nên đem quân chinh phục”.
Để đối phó với nạn hải tặc, đặc biệt là “nuỵ khấu” (c Wokou – hải tặc Nhật Bản), triều Minh áp dụng chính sách “hải cấm”, triệt thoái khỏi các đảo ven biển, cấm đoán giao thương và di dời dân cư vào sâu trong đất liền.
Luật lệ hà khắc được ban hành nhằm kiểm soát hoạt động hàng hải, cấm đoán việc đóng tàu lớn, buôn bán hàng cấm và tiếp xúc với hải tặc. Thuyền bè bị hạn chế kích thước và phạm vi hoạt động, biến biển cả thành một vùng đất “cấm địa” đối với người dân Trung Hoa.
Thanh Triều – Kế Thừa Và Thay Đổi
Tiếp nối chính sách “hải cấm” của triều Minh, nhà Thanh ban hành lệnh cấm biển, di dời dân cư ven biển, cấm đoán đóng tàu và hoạt động ngư nghiệp. Tuy nhiên, sự xuất hiện của Trịnh Thành Công, người kiểm soát đảo Đài Loan và chống đối nhà Thanh, đã buộc triều đình phải thay đổi chính sách.
Bản đồ minh họa Đế quốc nhà Minh
Để đối phó với Trịnh Thành Công, nhà Thanh thực hiện chính sách “lấy người Hán trị người Hán, lấy biển trị biển”, chiêu hàng hải phỉ, sử dụng chính những người này để chống lại lực lượng của Trịnh thị.
Bài Học Lịch Sử
Quan điểm của Trung Hoa về biển cả thời Minh – Thanh cho thấy rằng, họ không thực sự mặn mà với việc bành trướng và kiểm soát biển cả. Thay vào đó, họ xem biển như một rào cản tự nhiên, tập trung vào chính sách “phòng thủ” hơn là “tấn công”. Sự thay đổi trong chính sách hải dương của Trung Hoa chủ yếu xuất phát từ nhóm lợi ích và bối cảnh chính trị cụ thể.
Ngày nay, khi tham vọng của Trung Hoa trên biển ngày càng gia tăng, việc nhìn lại lịch sử và các chính sách của họ trong quá khứ là điều cần thiết. Nó giúp chúng ta hiểu rõ hơn động cơ và cách tiếp cận của Trung Hoa đối với vấn đề chủ quyền biển đảo, từ đó có cái nhìn khách quan và đa chiều hơn về các tranh chấp hiện tại.
