Khác với những hình dung về một đế chế hùng mạnh với luật lệ được vận hành một cách trơn tru và quyền lực được truyền từ đời này sang đời khác, lịch sử kế vị ngai vàng của Đế chế Ottoman lại là một câu chuyện đầy rẫy những âm mưu, tranh giành đẫm máu, và cả những bi kịch của những con người sinh ra trong lồng son gấm. Không có một bộ luật kế vị chính thức nào tồn tại trong suốt chiều dài lịch sử của đế chế, tạo nên một khoảng trống quyền lực chết người mà ở đó, máu và bạo lực trở thành luật lệ.
Hình ảnh minh họa một Sultan Ottoman cùng các cận vệ
Sự vắng mặt của luật kế vị chính thức bắt nguồn từ chính triết lý lập quốc của người Ottoman. Niềm tin vào việc Sultan là người được Allah lựa chọn để lãnh đạo khiến việc thiết lập luật kế vị hay tranh giành ngai vàng bị xem là sự phỉ báng thần quyền. Chính vì vậy, cuộc chiến giành quyền lực thường nổ ra sau khi một Sultan băng hà, và “người chiến thắng” thường là người con trai nào kiểm soát được thủ đô, kho bạc, và đặc biệt là giành được sự ủng hộ của ba thế lực then chốt: đội quân Janissary thiện chiến, giới giáo sĩ Ulama uyên bác, và các quan chức cấp cao trong triều đình.
Trong số đó, lực lượng Janissary nổi lên như một thế lực đáng gờm, thậm chí có thể quyết định ai sẽ trở thành Sultan. Sức mạnh của Janissary thể hiện rõ nhất qua việc Mehmed II, vị vua chinh phục Constantinople lừng lẫy, đã buộc phải hợp pháp hóa luật lệ bất thành văn “kế vị bằng cách fratricide” – giết anh em để bảo vệ ngai vàng. Mặc dù luật lệ tàn khốc này nhằm chấm dứt nạn tranh giành ngôi vị đẫm máu, nhưng nó cũng đồng thời phơi bày sự mong manh của quyền lực và đạo đức suy đồi trong cung đình Ottoman.
Truyền thống của người Turk cổ đại, nơi các hoàng tử được gửi đi cai trị các tỉnh lẻ để học hỏi kinh nghiệm, cũng góp phần tạo nên mảnh đất màu mỡ cho sự kèn cựa quyền lực. Các hoàng tử, với tham vọng ngai vàng luôn thường trực, lợi dụng cơ hội này để xây dựng lực lượng riêng, tranh giành ảnh hưởng, và thậm chí là khởi binh chống lại chính cha ruột của mình.
Hình minh họa đội quân Janissary hùng mạnh
Bước ngoặt đen tối nhất trong hệ thống kế vị Ottoman diễn ra vào cuối thế kỷ 16, khi hệ thống kafes ra đời. Hệ thống này biến các hoàng tử trở thành những “tù nhân gấm”, bị giam cầm trong hậu cung, tước đoạt tự do và quyền thừa kế chính đáng. Kafes, tuy hạn chế được nạn huynh đệ tương tàn, nhưng lại gieo rắc nỗi sợ hãi, nghi kỵ, và biến các hoàng tử thành những con người méo mó về tâm lý.
Sự trỗi dậy của Vâlide Sultan – mẹ của Sultan, và Harem Ağası – thái giám đen quyền lực nhất hậu cung, càng đẩy hệ thống kế vị vào vòng xoáy hỗn loạn. Janissary, từ một lực lượng bảo vệ đế chế, dần trở thành công cụ trong tay các thế lực hậu cung, sẵn sàng lật đổ bất kỳ Sultan nào không vừa ý.
Tuy nhiên, lịch sử cũng chứng kiến những tia sáng le lói của lòng nhân từ và chính nghĩa. Sultan Ahmed I đã từ chối giết hại người em trai tâm thần của mình, Mustafa, sau khi lên ngôi. Cái chết của 19 hoàng tử trẻ tuổi dưới thời Mehmed III đã khiến người dân phẫn nộ, buộc những người kế vị sau này phải cân nhắc lại luật lệ tàn độc này.
Dần dần, việc truyền ngôi cho anh em thay vì con trai trở thành thông lệ. Tuy nhiên, phải đến khi hiến pháp đầu tiên của Đế chế Ottoman ra đời vào năm 1876, hệ thống kế vị mới chính thức được thiết lập và những bi kịch đẫm máu mới chấm dứt. Hệ thống kafes, với tất cả sự tàn khốc và bi kịch của nó, đã trở thành một minh chứng rõ nét cho sự tha hóa của quyền lực, đồng thời là lời cảnh tỉnh cho bất kỳ ai dám thách thức sự phán xét của lịch sử.
