Cuộc Chiến Tranh Lạnh, một cuộc đấu trí căng thẳng giữa hai siêu cường Hoa Kỳ và Liên Xô, đã để lại những dấu ấn sâu đậm trong lịch sử thế giới. Trong đó, vai trò của Tổng thống Ronald Reagan vẫn là chủ đề gây tranh cãi. Huyền thoại về một Reagan cứng rắn, người đã đẩy Liên Xô đến bờ vực sụp đổ bằng chính sách đối đầu, vẫn được lưu truyền rộng rãi, đặc biệt trong giới chính trị Hoa Kỳ. Tuy nhiên, liệu sự thật có đơn giản như vậy? Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về di sản của Reagan trong Chiến tranh Lạnh, dựa trên nghiên cứu chuyên sâu và các tài liệu lịch sử được giải mật, để vén màn sự thật đằng sau những huyền thoại.
Ronald Reagan, Tổng thống thứ 40 của Hoa Kỳ.
Chính sách “Hòa bình thông qua sức mạnh”: Một bức tranh nhiều mảng màu
Nhiệm kỳ đầu tiên của Reagan được đánh dấu bởi sự gia tăng chi tiêu quốc phòng, việc triển khai Sáng kiến Phòng thủ Chiến lược (SDI), hay còn gọi là “Chiến tranh giữa các vì sao”, và sự hỗ trợ cho các phong trào chống cộng trên toàn thế giới. Những hành động này, cùng với giọng điệu cứng rắn của Reagan đối với Liên Xô, đã tạo nên hình ảnh một tổng thống kiên quyết chống lại “đế chế quỷ dữ”.
Tuy nhiên, đằng sau bức màn đối đầu, chính sách của Reagan đối với Liên Xô lại phức tạp hơn nhiều. Nó là sự pha trộn giữa cứng rắn và hòa giải, phản ánh sự giằng xé trong nội bộ chính quyền Reagan. Những cuộc gặp gỡ với các nhà bất đồng chính kiến Liên Xô đã củng cố lập trường cứng rắn của Reagan. Nhưng đồng thời, ông cũng ý thức sâu sắc về nguy cơ hủy diệt hạt nhân, điều đã thôi thúc ông tìm kiếm con đường đối thoại.
Tổng thống Reagan và Tổng Bí Thư Gorbachev trong cuộc gặp thượng đỉnh tại Geneva năm 1985.
Sự mâu thuẫn này thể hiện rõ qua việc Reagan vừa áp đặt các lệnh trừng phạt kinh tế lên Liên Xô, vừa bí mật liên lạc với Điện Kremlin để tìm kiếm cơ hội đối thoại. Chính sự thiếu nhất quán này đã khiến Liên Xô bối rối và khó nắm bắt được ý đồ thực sự của Hoa Kỳ.
Gorbachev: Nhân tố thay đổi cuộc chơi
Năm 1985, Mikhail Gorbachev lên nắm quyền lãnh đạo Liên Xô, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong Chiến tranh Lạnh. Sự xuất hiện của Gorbachev không phải là kết quả của áp lực từ phía Reagan, mà là một biến số khó lường trong hệ thống chính trị Liên Xô. Gorbachev, với tư tưởng cải cách mạnh mẽ, đã khởi xướng glasnost (công khai hóa) và perestroika (cải tổ), những chính sách đã làm rung chuyển tận gốc chế độ Xô Viết.
Sự sụp đổ của Liên Xô không phải là điều tất yếu, mà là hậu quả không lường trước được của các cải cách của Gorbachev. Reagan, dù không phải là người khơi mào cho những thay đổi này, đã khéo léo nắm bắt cơ hội và hợp tác với Gorbachev để chấm dứt Chiến tranh Lạnh trong hòa bình. Điều này thể hiện rõ qua việc ký kết Hiệp ước Lực lượng Hạt nhân Tầm trung (INF) năm 1987, một bước tiến lịch sử trong việc kiểm soát vũ khí hạt nhân.
Bài học lịch sử và ứng dụng vào hiện tại
Câu chuyện về Reagan và Chiến tranh Lạnh mang đến nhiều bài học quý giá cho các nhà hoạch định chính sách ngày nay. Việc áp dụng một chiều chính sách đối đầu, mà không cân nhắc đến đối thoại và hợp tác, có thể dẫn đến những hậu quả khó lường. Đặc biệt trong bối cảnh quan hệ quốc tế phức tạp hiện nay, việc học hỏi từ quá khứ là điều cần thiết để tránh lặp lại những sai lầm trong lịch sử.
Lễ ký kết Hiệp ước INF giữa Tổng thống Reagan và Tổng Bí Thư Gorbachev năm 1987.
Kết luận
Huyền thoại về Reagan, người đã đơn độc chiến thắng Chiến tranh Lạnh, cần được nhìn nhận lại một cách khách quan. Sự sụp đổ của Liên Xô là kết quả của nhiều yếu tố phức tạp, trong đó các cải cách của Gorbachev đóng vai trò quyết định. Công lao của Reagan nằm ở chỗ ông đã nhận ra cơ hội lịch sử và hợp tác với Gorbachev để chấm dứt cuộc đối đầu kéo dài suốt bốn thập kỷ. Bài học từ quá khứ cho thấy rằng, đối thoại và hợp tác luôn là con đường hiệu quả hơn so với đối đầu đơn thuần, đặc biệt trong việc giải quyết các xung đột quốc tế.
Tài liệu tham khảo
- Boot, Max. Reagan: His Life and Legend. New York: Simon & Schuster, 2021.
- Dobrynin, Anatoly. In Confidence: The Kremlin’s Ambassador to Six Cold War Presidents. New York: Times Books, 1995.
