Septimius Severus: Hoàng đế La Mã gốc Phi và cuộc chinh phạt Scotland

Septimius Severus, sinh ra tại Libya, đã ghi danh mình vào sử sách với tư cách là vị Hoàng đế La Mã gốc Phi đầu tiên. Khao khát quyền lực đã thôi thúc ông, gần 2000 năm trước, lên nắm quyền cai trị Đế chế La Mã sau khi tự xưng đế ở Trận Lugdunum năm 197. Ước mơ về một triều đại Severus hùng mạnh đã ám ảnh ông đến cuối đời. Vào những năm cuối cùng của cuộc đời mình, ông đã lãnh đạo một cuộc viễn chinh đầy bi kịch tới Caledonia (nay là Scotland), hành quân về phía bắc đến tận Bức tường Hadrian nổi tiếng với một đội quân hùng hậu, nỗ lực thống nhất đảo Anh dưới ách thống trị của La Mã. Cuối cùng, ông qua đời tại York, thất bại trong mục tiêu của mình và bị chính con trai mình, Caracalla, phản bội.

Cổng Septimius Severus tại Leptis MagnaTàn tích Cổng Septimius Severus tại Leptis Magna, Libya, quê hương của vị hoàng đế.

Từ Libya đến Rome: Hành trình quyền lực

Septimius Severus sinh năm 145 tại Leptis Magna (nay thuộc Libya) trong một gia đình giàu có nhờ sản xuất dầu ô liu. Ngày nay, du khách đến thăm tàn tích La Mã cổ đại ở Leptis Magna vẫn có thể chiêm ngưỡng Cổng Septimius Severus, một công trình kiến trúc đồ sộ được UNESCO công nhận là di sản thế giới. Chính khát khao quyền lực đã đưa ông từ Châu Phi đến Rome vào năm 161. Nhờ những mối quan hệ thân thiết, ông dần vươn lên các vị trí cao trong tầng lớp nguyên lão.

Gaius Septimius Severus, một người họ hàng của ông, đã giới thiệu ông với Hoàng đế Marcus Aurelius khi ông mới đến Rome. Severus nhanh chóng thăng tiến trong hệ thống quan lại “cursus honorum”. Đến năm 170, ông đạt được quyền lực chính trị mà mình hằng mong muốn khi được bầu vào Viện Nguyên Lão. Ông được bổ nhiệm làm “Legatus” (Chỉ huy quân đoàn), một vị trí cao cấp trong Quân đoàn La Mã, khẳng định vị thế của ông trong xã hội.

Người vợ đầu tiên của Severus, Paccia Marciana, cũng đến từ Leptis Magna. Cuộc hôn nhân của họ kéo dài vỏn vẹn 10 năm cho đến khi bà qua đời vì bệnh tật vào năm 186. Là một người tin vào thuật chiêm tinh, Severus luôn cẩn trọng xem xét các điềm báo từ thế giới tâm linh. Sau khi nghe được một lời tiên tri, ông kết hôn với Julia Domna, một quý tộc giàu có ở Emesa, Syria, vào năm 187, khi đang giữ chức Thống đốc xứ Gaul (nay là Lyon, Pháp). Họ có hai con trai là Caracalla và Geta, đảm bảo sự kế thừa cho triều đại Severus mà ông hằng mơ ước.

Năm của năm vị Hoàng đế và sự lên ngôi của Severus

Năm 191, Hoàng đế Commodus bổ nhiệm Severus làm Thống đốc Pannonia Superior, đóng quân ở biên giới sông Danube. Tuy nhiên, năm sau, Commodus bị ám sát. Người kế vị ông, Pertinax, chỉ trị vì được 86 ngày trước khi bị chính Đội Vệ binh Praetorian ám sát vào năm 193.

Năm 193 được lịch sử ghi nhớ là “Năm của năm vị Hoàng đế”, bởi trong năm này đã có tới năm người tự xưng là Hoàng đế La Mã, và Severus là một trong số đó. Severus giành được quyền lực sau Trận Lugdunum vào tháng 2 năm 197, đánh bại Clodius Albinus, một trong những đối thủ của ông. Đây là một trong những trận chiến lớn nhất trong lịch sử La Mã, với hơn 150.000 binh sĩ tham gia. Severus đã thể hiện sự tàn nhẫn khi tiêu diệt rất nhiều quân nổi dậy trong chiến thắng vang dội này. Sau trận chiến, đầu của Albinus bị đem về Rome. Severus sau đó hành quân về Rome dưới danh nghĩa của Pertinax, và được Viện Nguyên lão tôn làm Hoàng đế.

Cuộc viễn chinh Scotland và giấc mộng dang dở

Ở tuổi 60, Severus khao khát củng cố di sản của mình. Ông tin rằng cách tốt nhất là thống nhất toàn bộ đảo Anh dưới sự cai trị của La Mã, dẹp tan những bộ tộc Caledonia “man rợ” và các chiến binh vùng cao nguyên đang nổi dậy chống lại La Mã dọc theo Bức tường Hadrian.

Bất chấp tuổi tác và sức khỏe yếu kém, Severus tập hợp một đội quân khổng lồ từ khắp Đế chế La Mã và hành quân đến Scotland với quy mô chưa từng có. Năm 208, Severus dẫn đầu 40.000 quân La Mã cùng con trai Caracalla, lúc này là đồng Hoàng đế. Đội quân hùng mạnh này là minh chứng cho sự đa văn hóa phi thường của Đế chế La Mã, bao gồm cung thủ Syria, kỵ binh Tây Ban Nha, và nhiều dân tộc khác. Các nhà khảo cổ học ngày nay vẫn tìm thấy dấu tích của họ trên đường tiến quân vào Scotland.

York, trung tâm của tỉnh Britannia, trở thành đại bản doanh của Severus từ năm 208 đến năm 211, khi ông không bận rộn với cuộc chinh phạt Scotland. Theo các sử gia, Severus tiến vào thành phố không chỉ với một đội quân hùng mạnh mà còn với một lượng lớn thường dân, cũng như Đội Vệ binh Praetorian trung thành với ông.

Cuộc viễn chinh Scotland ngay từ đầu đã là một thảm họa, do sự thiếu hiểu biết về văn hóa và cấu trúc xã hội của những bộ tộc phía bắc mà người La Mã gọi là “man rợ”. Vùng đất này được cai quản theo một hệ thống hoàn toàn khác với Đế chế La Mã, không có người lãnh đạo duy nhất, đường trải nhựa hay thành phố theo kiểu La Mã. Người Caledonia đã thích nghi rất tốt với môi trường sống khắc nghiệt của họ.

Suốt nhiều tháng trời, Severus, giờ đã già yếu, hành quân qua vùng đất Scotland xa lạ, truy đuổi kẻ thù trong khi quân đội của ông liên tục bị tấn công du kích. Đến năm 209, Severus và Caracalla tiến đến gần Aberdeen khi mùa đông đến gần. Có truyền thuyết kể rằng Caracalla đã cố gắng ám sát cha mình nhưng không thành công, trong khi một nhóm thủ lĩnh “man rợ” đến giả vờ đầu hàng. Kiệt sức và bị phản bội, Severus rút lui về phía nam qua Bức tường Hadrian để trở về York.

Di sản của Severus và sự sụp đổ của triều đại

Theo sử gia Cassius Dio, Severus đã khuyên các con trai mình: “Hãy hòa thuận với nhau, làm giàu cho quân đội, và mặc kệ những kẻ còn lại”. Đáng tiếc là họ đã không nghe lời ông. Sau khi Severus qua đời vào tháng 2 năm 211, Caracalla và Geta trở về Rome, củng cố biên giới Britannia tại Bức tường Hadrian một lần nữa, bỏ mặc các bộ tộc phía bắc.

Mặc dù hai anh em cùng cai trị, nhưng sự ganh đua giữa họ đã dẫn đến vụ ám sát đẫm máu của Geta dưới tay anh trai mình cùng năm đó. Người ta nói rằng Geta đã chết trong vòng tay của mẹ. Một án “damnatio memoriae” (xóa bỏ mọi dấu vết) được tuyên bố, và hình ảnh của Geta bị xóa khỏi mọi ghi chép. Bản thân Caracalla cũng bị ám sát vào năm 217 bởi một người lính bất mãn. Giấc mơ của Severus về một đảo Anh thống nhất và một triều đại Severus trường tồn đã không bao giờ thành hiện thực.

Tài liệu tham khảo:

• Sách/Tài liệu gốc:
  • Cassius Dio, Roman History
• Nghiên cứu:
  • Birley, Anthony R. Septimius Severus: The African Emperor. Routledge.
  • Isaac, Benjamin H. Septimius Severus and the Roman Army. Pen and Sword Military.
  • Breeze, David J. Septimius Severus in Scotland: The Northern Campaigns of the First Hammer of the Scots. Greenhill Books.
• Hình ảnh:
  • Nghiên cứu Lịch sử. Septimius Severus — Hoàng đế La Mã người Châu Phi và cuộc xâm lược Scotland. https://nghiencuulichsu.com/2021/04/22/septimius-severus-hoang-de-la-ma-nguoi-chau-phi-va-cuoc-xam-luoc-scotland/ (Truy cập ngày 13 tháng 11 năm 2023).