Giữa thế kỷ 19, khi làn sóng thực dân phương Tây tràn qua châu Á, Siam (tên gọi cũ của Thái Lan) là quốc gia duy nhất ở Đông Nam Á bảo vệ thành công nền độc lập của mình. Trong khi nhiều học giả lý giải thành công này dựa trên vị trí địa lý đệm của Siam giữa hai cường quốc Anh và Pháp, bài viết này tập trung vào vai trò của vua Mongkut (1851-1868), vị vua có tầm nhìn xa trông rộng và chính sách ngoại giao linh hoạt, đóng góp quan trọng vào việc giữ vững chủ quyền Siam.
Vua Mongkut (1851-1868)
Siam trước áp lực bành trướng của phương Tây
Khác với nhiều quốc gia châu Á khác, Siam đã có mối quan hệ lâu đời với phương Tây từ thế kỷ 16. Tuy nhiên, sau âm mưu lũng đoạn của nhà thám hiểm Hy Lạp Constantine Phaulkon vào cuối thế kỷ 17, Siam đã hạn chế tiếp xúc với phương Tây trong hơn một thế kỷ.
Mọi chuyện thay đổi vào đầu thế kỷ 19 khi Anh và Mỹ nỗ lực thiết lập quan hệ thương mại với Siam. Năm 1826, Hiệp ước Hữu nghị và Thương mại Anh-Siam được ký kết, mở đường cho sự xâm nhập của chủ nghĩa tư bản vào Siam. Tuy nhiên, Anh và Mỹ không hài lòng với những hạn chế trong hiệp ước và mong muốn mở rộng ảnh hưởng kinh tế tại Siam.
Ứng phó của Siam với Anh: Hiệp ước Bowring 1855
Lên ngôi năm 1855, vua Mongkut phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ Anh. Nhận thức rõ sức mạnh của phương Tây, đặc biệt sau thất bại của Trung Quốc trong Chiến tranh Nha phiến, vua Mongkut chủ trương kết hợp ngoại giao mềm dẻo với hiện đại hóa đất nước.
Bản đồ Siam vào thế kỷ 19
Hiệp ước Hữu nghị và Thương mại Anh-Siam năm 1855, hay còn gọi là Hiệp ước Bowring, là minh chứng cho chính sách ngoại giao khôn khéo của vua Mongkut. Hiệp ước này, dù có nhiều điểm bất bình đẳng, đã giúp Siam tránh được một cuộc xung đột trực tiếp với Anh.
Dù chấp nhận nhượng bộ về kinh tế như thuế quan và quyền tự do thương mại cho Anh, vua Mongkut đã bảo vệ thành công chủ quyền lãnh thổ của Siam. Ông kiên quyết không nhượng bộ bất kỳ vùng đất nào và sẵn sàng đàm phán để phân định rõ ràng biên giới với Anh.
Bài học từ Vua Mongkut: Nhìn xa trông rộng và linh hoạt
Chính sách ngoại giao của vua Mongkut đã giúp Siam đứng vững trước làn sóng thực dân. Ông hiểu rõ sự chênh lệch về sức mạnh quân sự giữa Siam và phương Tây, do đó chủ động thích ứng với tình hình mới, chấp nhận nhượng bộ về kinh tế để bảo vệ độc lập dân tộc.
Bài học từ vua Mongkut vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Trong bối cảnh thế giới đầy biến động, ngoại giao mềm dẻo, linh hoạt, đặt lợi ích quốc gia lên hàng đầu là chìa khóa để duy trì hòa bình và phát triển đất nước.
