Mùa xuân năm 1939, bóng ma chiến tranh phủ kín châu Âu. Tiệp Khắc, bị bỏ rơi bởi các cường quốc phương Tây, đã sụp đổ dưới sức ép của Đức Quốc xã. Bohemia và Moravia rơi vào tay Đức gần như không tốn một viên đạn. Từ đống tro tàn của Tiệp Khắc, một Cộng hòa Slovakia “độc lập” ra đời dưới sự bảo trợ của Berlin. Lần đầu tiên trong lịch sử, người Slovakia có một quốc gia riêng. Tuy nhiên, “độc lập” này chỉ là vỏ bọc cho thân phận chư hầu của một chế độ độc tài. Xã hội Slovakia bị chia rẽ sâu sắc: một bộ phận ủng hộ Đức Quốc xã và giấc mơ “châu Âu mới”, trong khi những người khác ngấm ngầm tham gia phong trào kháng chiến đang ngày càng lớn mạnh.
Tham vọng Đức hóa và Mặt trận phía Đông
Mặc dù chính sách chính thức của Đức là ủng hộ một Slovakia độc lập nhưng lệ thuộc, Himmler lại ấp ủ tham vọng Đức hóa cộng đồng người Đức thiểu số khoảng 130.000 người tại Slovakia. Năm 1940, Günther Pancke, người đứng đầu SS RuSHA (Văn phòng Chủng tộc và Định cư), sau chuyến khảo sát thực địa, đã báo cáo với Himmler về nguy cơ đồng hóa của cộng đồng người Đức ở Slovakia. Pancke đề xuất sáp nhập những người Slovakia “thuần chủng” vào cộng đồng người Đức, đồng thời loại bỏ người Romani và Do Thái. Kế hoạch này bao gồm việc trục xuất người Hungary thiểu số và đưa 100.000 gia đình người Đức đến Slovakia. Mục tiêu cốt lõi là củng cố lực lượng Đội cận vệ Hlinka, lực lượng dự kiến sẽ được sáp nhập vào SS.
Quân đội Slovakia trong Thế chiến II
Khi Đức xâm lược Liên Xô năm 1941, hàng chục ngàn người Slovakia đã tham chiến ở cả hai phe. Slovakia, trên thực tế, là đồng minh đầu tiên của Đức trong Chiến tranh Thế giới Thứ hai. Tháng 9/1939, quân đội Slovakia 50.000 người tham gia xâm lược Ba Lan, nhằm giành lại lãnh thổ đã mất trước đó. Trước đó, Hiệp ước Vienna (2/11/1938) đã chuyển giao một phần lãnh thổ Slovakia cho Hungary. Đức thậm chí còn hứa hẹn trao toàn bộ Slovakia cho Hungary để đổi lấy sự hỗ trợ quân sự chống Liên Xô, nhưng Hungary đã từ chối.
Tháng 6/1941, chính quyền Tổng thống Jozef Tiso và Thủ tướng Vojtech Tuka lại “tự nguyện” sát cánh cùng Đức. Bộ trưởng Nội vụ Alexander Mach tuyên bố Slovakia tham gia “bảo vệ văn hóa châu Âu”. Các đơn vị Slovakia được triển khai trong đội hình Tập đoàn quân Đức số 17. Slovakia tiến hành tổng động viên, đưa quân số Cụm Tập đoàn quân Viễn chinh Slovakia lên tới hơn 40.000 người. Tuy nhiên, quân đội Slovakia thiếu huấn luyện, trang bị và chỉ huy kém, không đáp ứng được yêu cầu của chiến tranh chớp nhoáng.
Từ Đồng minh đến Phản kháng
Từ tháng 11/1942 đến tháng 10/1943, các phi đội tiêm kích và oanh tạc cơ của Slovakia được triển khai trên Mặt trận Xô-Đức. Sư đoàn Bộ binh số 1 của Slovakia tham gia các trận đánh khốc liệt, từ Kiev đến Rostov-on-Don và Bắc Kavkaz.
Mặc dù Thủ tướng Tuka tuyên bố Slovakia quyết tâm chiến đấu bên cạnh Đức, thực tế lại khác xa. Ngay cả khi Đức dường như đang thắng thế, nhiều người Slovakia đã đào tẩu sang phe du kích Liên Xô. Ján Nálepka, một sĩ quan Slovakia, đã liên lạc với du kích kháng chiến và đào tẩu năm 1943. Ông chiến đấu chống Đức cho đến khi hy sinh và được truy tặng danh hiệu Anh hùng Liên Xô sau chiến tranh.
Có những câu chuyện về lòng tốt của binh sĩ Slovakia đối với người dân Liên Xô, như trường hợp của Daniel Gonta, người đã giúp đỡ du kích và bị Đức phát hiện. Tuy vậy, cũng có những trường hợp cá biệt về tội ác chiến tranh do binh lính Slovakia gây ra.
Sự thiếu tin tưởng của Đức đối với đồng minh Slovakia ngày càng tăng. Tháng 8/1944, Đức giải giáp toàn bộ Tập đoàn quân Slovakia phía Đông (38.000 quân). Khi Khởi nghĩa Slovakia nổ ra, nhiều đơn vị Slovakia đã quay súng chống lại Đức. Đức buộc phải trực tiếp đàn áp cuộc khởi nghĩa và kiểm soát chặt chẽ lực lượng vũ trang Slovakia còn lại.
Người Tiệp Khắc trong hàng ngũ Hồng quân
Sau khi Đức tấn công Liên Xô, Liên Xô rút lại sự công nhận đối với chính phủ bù nhìn của Tiso và hợp tác với chính phủ Tiệp Khắc lưu vong. Năm 1942, Tiểu đoàn Dã chiến Độc lập Tiệp Khắc số 1 được thành lập tại Buzuluk, Liên Xô. Đơn vị này bao gồm những người Séc và Slovakia trên lãnh thổ Liên Xô, quyết tâm chiến đấu chống phát xít.
Đơn vị này nhanh chóng phát triển thành lữ đoàn, rồi Quân đoàn Tiệp Khắc số 1 với 16.000 quân. Tháng 9-10/1944, quân đoàn này cùng Hồng quân nỗ lực hỗ trợ Khởi nghĩa Slovakia nhưng không thành công. Lữ đoàn Dù Tiệp Khắc số 2, dù đã nhảy dù xuống khu vực do quân nổi dậy kiểm soát, cũng buộc phải rút lui với tổn thất nặng nề. Cuối cùng, người Tiệp Khắc trong hàng ngũ Hồng quân đã chứng kiến chiến tranh kết thúc tại Praha được giải phóng.
Hậu chiến và Di sản
Chính phủ lưu vong Slovakia đầu hàng quân đội Mỹ ngày 8/5/1945. Slovakia mất độc lập và tái hợp nhất với Cộng hòa Séc. Số phận của những người Do Thái Slovakia trong Chiến tranh Thế giới Thứ hai là một bi kịch. Khoảng 60.000 người Do Thái Slovakia đã bị trục xuất đến các trại tử thần của Đức Quốc xã. Chính phủ Slovakia thậm chí còn “bán” người Do Thái cho Đức để đổi lấy công nhân.
Câu chuyện về Slovakia trong Chiến tranh Thế giới Thứ hai là một minh chứng cho sự phức tạp của lịch sử, với những lựa chọn khó khăn, sự phản bội và lòng dũng cảm. Từ một đồng minh của Đức Quốc xã, Slovakia đã trở thành một chiến trường, nơi người dân phải lựa chọn giữa sự hợp tác và kháng chiến. Di sản của thời kỳ này vẫn còn gây tranh cãi cho đến ngày nay.
Tài liệu tham khảo
- Bài viết gốc trên Nghiên cứu Lịch sử.
- Wikipedia: Slovakia during World War II.
- Wikipedia: Slovak Republic (1939–1945).
- RBTH: How Slovaks fought against the USSR.
