Lịch sử thế giới là dòng chảy không ngừng của sự hưng thịnh và suy vong. Các đế chế, từng hùng mạnh và bao trùm, rồi cũng đến lúc phải đối diện với sự tàn lụi. Sự sụp đổ của một đế chế không chỉ đơn thuần là kết thúc của một triều đại, mà còn là khởi nguồn của những biến động địa chính trị sâu rộng, kéo theo hỗn loạn, chiến tranh và định hình lại bản đồ thế giới. Bài viết này sẽ phân tích sự suy tàn của đế chế trong lịch sử, đồng thời nhìn nhận tương lai bất định của các cường quốc hiện đại như Mỹ, Nga và Trung Quốc.
Bài Học Từ Quá Khứ: Sự Sụp Đổ Của Habsburg và Ottoman
Cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, hai đế chế hùng mạnh một thời là Habsburg và Ottoman đã suy yếu trầm trọng. Đế chế Habsburg, trải qua nhiều thập kỷ suy tàn, vẫn có thể duy trì sự tồn tại nếu không tham gia vào Thế Chiến I. Tương tự, Đế chế Ottoman, “bệnh nhân của châu Âu”, cũng có thể tồn tại lâu hơn nếu không thất bại trong cuộc chiến này. Sự sụp đổ của hai đế chế này minh chứng cho một quy luật lịch sử: chiến tranh, đặc biệt là những cuộc chiến không được chuẩn bị kỹ lưỡng, có thể trở thành đòn chí mạng đối với một quốc gia, nhất là đối với các đế chế.
Tuy nhiên, sự sụp đổ của đế chế không phải là điều đáng ăn mừng. Từ đống tro tàn của Habsburg và Ottoman, những quốc gia đơn sắc tộc mới hình thành, mang theo mầm mống của cực đoan và bất ổn. Sự vắng bóng của “chiếc ô đế chế” khiến các nhóm sắc tộc và phe phái, từng được kiềm chế, nay quay sang đối đầu nhau. Sự trỗi dậy của chủ nghĩa phát xít ở Balkan và các tư tưởng cực đoan trong thế giới Ả Rập hậu thuộc địa là minh chứng rõ ràng cho hậu quả của sự sụp đổ đế chế.
Tương Lai Bất Định Của Các Cường Quốc Hiện Đại
Lịch sử dường như đang lặp lại với ba cường quốc hiện đại: Mỹ, Nga và Trung Quốc. Cả ba đều đang đối mặt với những thách thức sống còn, có thể dẫn đến sự suy yếu hoặc thậm chí là tan rã. Nga, với cuộc chiến ở Ukraine, đang đối mặt với thảm họa kinh tế và nguy cơ trở thành “bệnh nhân Âu-Á”. Trung Quốc, với tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm lại, dân số già đi và sự siết chặt kiểm soát của Đảng Cộng sản, đang đối mặt với nguy cơ bất ổn nội bộ. Mỹ, với sự chia rẽ sâu sắc trong xã hội và những thách thức của thời đại kỹ thuật số, cũng đang đối mặt với tương lai bất định.
Bài Học Từ Đế Chế Byzantine: Linh Hoạt Và Thực Dụng
Đế chế Byzantine, với khả năng tồn tại đáng kinh ngạc trong hơn một thiên niên kỷ, mang đến bài học quý giá cho các cường quốc hiện đại. Sự linh hoạt trong chính sách đối ngoại, khả năng kiềm chế kẻ thù thay vì tiêu diệt, và sự sẵn sàng hợp tác với các quốc gia có hệ thống chính trị khác biệt là những yếu tố quan trọng giúp Byzantine tồn tại lâu dài. Bài học này đặc biệt quan trọng đối với Mỹ, một quốc gia tự coi mình là “cường quốc truyền giáo” và thường xuyên can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia khác.
Chiến Lược Tồn Tại: Bi Quan Nhưng Không Bị Động
Trong một thế giới ngày càng biến động và phức tạp, một chiến lược tồn tại hiệu quả đòi hỏi sự bi quan trong suy nghĩ, tức là dự tính các tình huống xấu nhất, nhưng không bị động trong hành động. Các cường quốc cần phải linh hoạt, thực dụng và sẵn sàng thích nghi với những thay đổi của tình hình quốc tế. Sự kiềm chế quá mức hoặc chủ nghĩa biệt lập không còn phù hợp trong thời đại toàn cầu hóa.
Kết Luận: Bài Học Cho Hiện Tại
Lịch sử cho thấy sự suy tàn của đế chế là một quá trình phức tạp, kéo theo những hậu quả khó lường. Các cường quốc hiện đại, dù sở hữu sức mạnh vượt trội, cũng không tránh khỏi quy luật này. Bài học từ quá khứ, đặc biệt là từ sự sụp đổ của các đế chế và sự tồn tại lâu dài của Byzantine, mang đến những bài học quý giá cho các nhà lãnh đạo thế giới. Sự linh hoạt, thực dụng, và một chiến lược “bi quan nhưng không bị động” là chìa khóa cho sự tồn tại và thịnh vượng trong thế giới đầy biến động ngày nay.
Tài liệu tham khảo:
- Kaplan, Robert D. “The Downside of Imperial Collapse.” Foreign Affairs, 4 Oct. 2022, www.foreignaffairs.com/world/downside-imperial-collapse.
- Mearsheimer, John J., and Stephen M. Walt. “The Case for Offshore Balancing: A Superior US Grand Strategy.” Foreign Affairs, July/August 2016.
