Bài viết phân tích sự suy tàn của Hoa Kỳ như một đế chế toàn cầu, so sánh với Đế chế La Mã và đưa ra những bài học kinh nghiệm cho Hoa Kỳ trong bối cảnh địa chính trị hiện đại. Liệu Hoa Kỳ có thể tránh được vết xe đổ của La Mã và duy trì vị thế cường quốc hàng đầu thế giới?
Hoa Kỳ thường được gắn với những mỹ từ như “thành phố trên đồi”, “dân tộc không thể thiếu”, hay “vùng đất của tự do”. Tuy nhiên, một cụm từ khác, ít hoa mỹ hơn, cũng có thể áp dụng cho Hoa Kỳ: đế chế toàn cầu. Khái niệm này hình thành sau Thế chiến II, khi Hoa Kỳ thiết lập hệ thống tài chính và thương mại quốc tế tại Hội nghị Bretton Woods, tạo ra một nền kinh tế đế quốc mang lại lợi ích không cân xứng cho phương Tây. Sự thành lập NATO và OECD càng củng cố vị thế thống trị toàn cầu của Hoa Kỳ trong nửa sau thế kỷ 20.
Từ Thống Trị Tuyệt Đối Đến Suy Tàn Tương Đối
Hai thập kỷ qua đã chứng kiến sự suy giảm tương đối của Hoa Kỳ. Tỷ trọng kinh tế toàn cầu của phương Tây đã giảm từ 80% xuống còn 60% và tiếp tục giảm, trong khi các nước đang phát triển, với sự hỗ trợ của Trung Quốc và các tổ chức như BRICS và OPEC, đang chuyển đổi sức mạnh kinh tế thành quyền lực chính trị. Liệu Hoa Kỳ có đang đi theo con đường suy tàn và sụp đổ của các đế chế trước đây, hay có thể duy trì vị thế hàng đầu thế giới?
Sự chuyển dịch quyền lực kinh tế toàn cầu đang diễn ra.
Bài Học Từ Đế Chế La Mã
Việc so sánh Hoa Kỳ với một đế chế, đặc biệt là Đế chế La Mã, có thể gây tranh cãi. Tuy nhiên, có những điểm tương đồng đáng chú ý. Đế chế La Mã, vào thế kỷ thứ tư, đã chuyển đổi từ một quốc gia chinh phạt thành một hệ thống quyền lực phân tán, với Rome là trung tâm tôn giáo và quyền lực thực sự được chia sẻ giữa các tỉnh. Giới tinh hoa ở các tỉnh được hưởng sự bảo vệ của quân đoàn đổi lại việc nộp thuế, tạo nên một nền văn hóa La Mã thống nhất.
Cũng như Hoa Kỳ, La Mã đạt đến đỉnh cao quyền lực nhưng lại gieo mầm mống cho sự suy tàn của chính mình. Sự giàu có và hùng mạnh của La Mã, đạt được thông qua khai thác kinh tế ở các vùng ngoại vi, đã vô tình thúc đẩy sự phát triển của các vùng lãnh thổ bên ngoài, dẫn đến sự xuất hiện của các liên minh đủ mạnh để thách thức và cuối cùng lật đổ đế chế.
Sự Trỗi Dậy Của Các Nền Kinh Tế Mới Nổi
Tương tự, sự suy giảm tương đối của Hoa Kỳ là hệ quả của chính sự thành công của nước này. Sự tăng trưởng kinh tế của các nước đang phát triển, dù chậm hơn so với phương Tây trong thời kỳ hậu chiến, đã dần chuyển thành quyền lực chính trị và ngoại giao. Hội nghị WTO năm 1999 tại Seattle là một dấu hiệu sớm cho thấy sự quyết đoán của các nước đang phát triển, khi họ hợp lực để tạm dừng các thủ tục do phương Tây áp đặt. Kể từ đó, các nước đang phát triển đã giảm dần sự phụ thuộc vào các tổ chức tài chính phương Tây và bắt đầu thử nghiệm các thỏa thuận thương mại mới.
Di Cư: Mối Đe Dọa Hay Cơ Hội?
Một số người so sánh làn sóng di cư hiện đại với các cuộc xâm lược của người man tộc đã góp phần vào sự sụp đổ của La Mã. Tuy nhiên, bối cảnh kinh tế hiện nay khác biệt. Không giống như nền kinh tế nông nghiệp của La Mã, tăng trưởng kinh tế ngày nay không phải là trò chơi có tổng bằng không. Các nước phương Tây vẫn giữ lợi thế trong các ngành công nghệ cao và các ngành có giá trị thương hiệu mạnh. Di cư, thay vì là mối đe dọa, lại là nguồn cung cấp nhân lực cần thiết cho các nước phương Tây đối mặt với tình trạng giảm tỷ lệ sinh và già hóa dân số.
Bài Học Về Kiêu Ngạo Đế Quốc
Nửa phía đông của Đế chế La Mã tồn tại sau sự sụp đổ của phía tây, nhưng cuối cùng cũng suy yếu do cuộc xung đột kéo dài với Ba Tư. Bài học cho Hoa Kỳ là cần phải phân biệt giữa mối đe dọa sống còn và mối đe dọa gây khó chịu. Hợp tác quốc tế là cần thiết để giải quyết các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu và dịch bệnh. Trong quan hệ với Trung Quốc, Hoa Kỳ cần cân nhắc liệu đây là một cuộc cạnh tranh quyền lực không thể tránh khỏi hay chỉ đơn thuần là sự bảo vệ lợi ích của một cường quốc đang lên.
Tương Lai Của Hoa Kỳ
Hoa Kỳ vẫn sở hữu nhiều lợi thế: đồng đô la là đồng tiền dự trữ toàn cầu, nguồn vốn khổng lồ, quân đội hùng mạnh, quyền lực mềm đáng kể, và mạng lưới đồng minh rộng khắp. Tuy nhiên, để duy trì vị thế dẫn đầu, Hoa Kỳ cần từ bỏ cách tiếp cận đơn phương và học cách hợp tác với các quốc gia khác.
Kết luận
Sự suy tàn tương đối của Hoa Kỳ là một thực tế, nhưng không đồng nghĩa với sự sụp đổ. Bằng cách học hỏi từ lịch sử của Đế chế La Mã, thích ứng với bối cảnh toàn cầu mới, và ưu tiên hợp tác quốc tế, Hoa Kỳ có thể tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong thế kỷ 21. Khả năng xây dựng một thế giới mới dựa trên liên minh và hợp tác là một lợi thế mà La Mã không có, và Hoa Kỳ nên tận dụng cơ hội này.
Tài liệu tham khảo
- Rapley, John. “America Is an Empire in Decline. That Doesn’t Mean It Has to Fall.” New York Times, 4 Sept. 2023.
- Heather, Peter, and John Rapley. Why Empires Fall: Rome, America and the Future of the West.
