Bài viết này điểm qua những nét chính trong lịch sử hình thành và phát triển của thế giới Hồi giáo từ thế kỷ 7 đến thế kỷ 13, tập trung vào ba vương triều lớn: Umayyad, Abbasid và Mamluk.
Vùng Đất Arab Và Sự Trỗi Dậy Của “Trăng Lưỡi Liềm”
Lịch sử Hồi giáo gắn liền với cuộc đời nhà tiên tri Muhammad (570-632). Sau khi ông qua đời, các khalip (vua Hồi giáo) thuộc dòng dõi Rashidun như Abur Bakr, Umar, Uthman và Ali tiếp tục lãnh đạo và mở rộng vương quốc non trẻ. Từ năm 633 đến 707, quân đội Hồi giáo, với biểu tượng “Trăng lưỡi liềm” tung bay, lần lượt chinh phục Iraq, Ai Cập và Bắc Phi.
Hình ảnh minh họa quân đội Hồi giáo thời kỳ đầu
Năm 642, đế quốc Sassanid của Ba Tư sụp đổ sau thất bại trước quân Hồi giáo. Cùng lúc đó, người Hồi giáo bắt đầu các cuộc tấn công vào Đế quốc Byzantine ở phía tây, với đỉnh điểm là cuộc bao vây Constantinople bất thành vào năm 670-677.
Trong khi bận rộn chinh phạt phía tây, người Hồi giáo cũng không bỏ quên khu vực Trung Á. Từ năm 650, họ bắt đầu các cuộc tấn công vượt sông Amu Darya, đặt nền móng cho sự bành trướng về phía đông trong những thế kỷ tiếp theo.
Vương Triều Umayyad: Thịnh Vượng Và Suy Tàn
Vương triều Umayyad (661-750), với vị khalip đầu tiên là Muawiyah I, đánh dấu một giai đoạn thịnh vượng chưa từng có của thế giới Hồi giáo.
Mở Rộng Lãnh Thổ Và Củng Cố Quyền Lực
Muawiyah I dời đô đến Damascus, củng cố quyền lực trung ương và tiếp tục mở rộng lãnh thổ. Ông đánh bại các cuộc nổi loạn trong nước, đẩy lùi quân Byzantine ở phía tây và chinh phục các vùng đất mới ở Trung Á. Đến thời khalip Abd al-Malik (685-705), đế quốc Umayyad đã kiểm soát một vùng lãnh thổ rộng lớn từ Tây Ban Nha ở phía tây đến sông Indus ở phía đông.
Những Dấu Ấn Văn Hóa
Vương triều Umayyad cũng ghi dấu ấn trong lịch sử Hồi giáo với những công trình kiến trúc vĩ đại như Nhà thờ Hồi giáo Dome of the Rock ở Jerusalem và Nhà thờ Hồi giáo Lớn Damascus. Abd al-Malik cũng cho thống nhất tiền tệ và ngôn ngữ chính thức của đế quốc là tiếng Ả Rập, củng cố sự thống nhất văn hóa trong một đế chế đa dạng sắc tộc.
Suy Yếu Và Sụp Đổ
Tuy nhiên, từ giữa thế kỷ 8, vương triều Umayyad bắt đầu suy yếu do mâu thuẫn nội bộ và các cuộc nổi dậy của các tộc người bị chinh phục. Năm 750, nhà Abbasid, hậu duệ của Abbas ibn Abd al-Muttalib, người chú của nhà tiên tri Muhammad, đã lật đổ vương triều Umayyad.
Vương Triều Abbasid: Kỷ Nguyên Hoàng Kim Của Văn Hóa Và Khoa Học
Vương triều Abbasid (750-1258) kế tục vương triều Umayyad, mở ra một kỷ nguyên mới cho thế giới Hồi giáo.
Baghdad – Kinh Đô Mới Và Sự Thay Đổi Chính Trị
Khalip al-Mansur (754-775) dời đô đến Baghdad, một thành phố mới được xây dựng bên bờ sông Tigris. Sự kiện này đánh dấu một sự thay đổi lớn trong chính sách của triều đình Hồi giáo khi người Ba Tư và các tộc người phi Ả Rập khác được trao nhiều quyền lực hơn.
Thịnh Vượng Kinh Tế Và Phát Triển Văn Hóa
Dưới thời Abbasid, Baghdad trở thành một trung tâm thương mại và văn hóa sầm uất. Các khalip Abbasid là những người bảo trợ nhiệt thành cho khoa học, nghệ thuật và văn học. “Ngôi nhà Thông thái” (Bayt al-Hikma) được thành lập, thu hút các học giả từ khắp nơi trên thế giới đến nghiên cứu và dịch thuật các tác phẩm kinh điển của Hy Lạp, Ba Tư và Ấn Độ sang tiếng Ả Rập.
Suy Yếu Và Mất Quyền Lực
Tuy nhiên, cũng giống như vương triều Umayyad, từ thế kỷ 10, vương triều Abbasid bắt đầu suy yếu do mâu thuẫn nội bộ, sự trỗi dậy của các thế lực địa phương và các cuộc tấn công từ bên ngoài. Năm 1258, quân Mông Cổ dưới sự chỉ huy của Hulagu Khan đã chiếm Baghdad, chấm dứt vương triều Abbasid.
Người Mamluk: Từ Nô Lệ Trở Thành Lãnh Chúa
Trong bối cảnh suy yếu của triều đình Abbasid, người Mamluk, vốn là những nô lệ chiến binh, dần dần trỗi dậy và nắm giữ quyền lực quân sự ở nhiều khu vực của thế giới Hồi giáo.
Từ Chiến Binh Đến Người Cai Trị
Người Mamluk thường là những cậu bé bị bắt cóc từ các vùng đất bị chinh phục, được huấn luyện bài bản về quân sự và phục vụ trong quân đội của các khalip Abbasid. Do lòng trung thành tuyệt đối và khả năng chiến đấu vượt trội, người Mamluk dần chiếm được lòng tin của các khalip và được giao phó những vị trí quan trọng trong quân đội và chính quyền.
Vương Quốc Hồi Giáo Mamluk
Năm 1250, sau khi đánh bại quân Thập tự chinh lần thứ bảy, người Mamluk ở Ai Cập đã lật đổ vương triều Ayyubid và lập ra Vương quốc Hồi giáo Mamluk. Vương quốc này tồn tại cho đến năm 1517, khi bị Đế quốc Ottoman chinh phục.
Vai Trò Của Người Mamluk Trong Lịch Sử Hồi Giáo
Người Mamluk đã đóng một vai trò quan trọng trong lịch sử Hồi giáo, đặc biệt là trong việc đẩy lùi quân Mông Cổ và bảo vệ thế giới Hồi giáo khỏi sự xâm lược của người Mông Cổ. Tuy nhiên, hệ thống cai trị dựa trên chế độ nô lệ của người Mamluk cũng có những hạn chế riêng và cuối cùng đã dẫn đến sự sụp đổ của họ.
Kết Luận
Lịch sử của thế giới Hồi giáo từ thế kỷ 7 đến thế kỷ 13 là lịch sử của những cuộc chinh phục, bành trướng lãnh thổ và những thành tựu rực rỡ về văn hóa và khoa học. Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng là những mâu thuẫn nội bộ, sự trỗi dậy của các thế lực địa phương và sự xâm lược từ bên ngoài, tất cả đã góp phần tạo nên bức tranh lịch sử đầy biến động của thế giới Hồi giáo trong giai đoạn này.
