Bài viết được xây dựng dựa trên bài giảng của GS Eugene Weber, Đại học UCLA, trong serie phim tài liệu “Văn Minh Phương Tây”.
Giám mục Hugh Latimer dâng bản in kinh thánh mới cho vua Henry VII – Tranh của John Gilbert, 1859
Cuối thế kỷ 15, châu Âu chứng kiến một sự chuyển đổi quyền lực mạnh mẽ, khi các quốc gia quân chủ trỗi dậy, tập trung quyền lực vào tay các vị vua. Sau hai thế kỷ chìm trong chiến tranh và bệnh dịch, trật tự phong kiến cũ kỹ sụp đổ, nhường chỗ cho một kỷ nguyên mới của các quốc gia tập trung và quyền lực hoàng gia.
Từ Tàn Tích Phong Kiến Đến Bình Minh Của Các Quốc Gia
Sự suy tàn của trật tự phong kiến đã hiện rõ vào thế kỷ 15. Giáo hội Công giáo, từng là một thế lực thống trị, bị chia rẽ bởi Đại Ly giáo (1378-1417), khi có tới ba giáo hoàng cùng tồn tại, tranh giành quyền lực và làm suy yếu nghiêm trọng uy tín của Giáo hội. Cùng lúc đó, các cuộc chiến tranh, đặc biệt là Chiến tranh Trăm năm (1337-1453) giữa Anh và Pháp, đã làm suy yếu quyền lực của giới quý tộc phong kiến và tạo điều kiện cho sự trỗi dậy của các quốc gia tập trung.
Tư Tưởng Mới Cho Một Thời Đại Mới
Giữa bối cảnh hỗn loạn đó, các tư tưởng mới về nhà nước và quyền lực xuất hiện. Nhà thơ và nhà tư tưởng người Ý Dante Alighieri (1265-1321) đã hình dung ra một thế giới mà nhà nước có nhiệm vụ phục vụ lợi ích chung, thay vì chỉ phục vụ giới tinh hoa. Quan điểm này, phản ánh trong tác phẩm Thần Khúc của ông, đã đặt nền móng cho lý thuyết nhà nước hiện đại và tư tưởng quốc gia.
Pháp: Dẫn Đầu Làn Sóng Thay Đổi
Pháp là quốc gia tiên phong trong việc xây dựng nhà nước tập trung. Hình ảnh Jeanne d’Arc (1412-1431), một cô gái nông dân lãnh đạo quân đội Pháp chống lại quân Anh, đã trở thành biểu tượng của tinh thần dân tộc Pháp. Dưới triều đại của các vị vua như Louis XI (1461-1483), chế độ quân chủ Pháp được củng cố, quyền lực của giới quý tộc bị kiềm chế và bộ máy hành chính quốc gia được thiết lập. Đến cuối thế kỷ 15, Pháp đã trở thành một quốc gia hùng mạnh, sẵn sàng bành trướng ảnh hưởng ra bên ngoài.
Tây Ban Nha, Anh và Sự Thống Nhất Muộn Màng
Tại bán đảo Iberia, cuộc hôn nhân giữa Ferdinand của Aragon và Isabella của Castile vào năm 1469 đã đặt nền móng cho sự thống nhất Tây Ban Nha. Sau khi đánh bại người Moors trong cuộc chiến Reconquista năm 1492, Tây Ban Nha nổi lên như một cường quốc mới, sẵn sàng cạnh tranh với Bồ Đào Nha trong cuộc đua khám phá thế giới. Ở Anh, Henry VII (1485-1509) chấm dứt cuộc nội chiến được gọi là Chiến tranh Hoa Hồng, thiết lập lại trật tự và đặt nền móng cho sự trỗi dậy của chế độ quân chủ Tudor.
Đức và Ý: Bị Bỏ Lại Phía Sau
Trong khi Pháp, Tây Ban Nha và Anh củng cố quyền lực, Đức và Ý vẫn bị chia cắt thành nhiều quốc gia nhỏ. Ở Đức, quyền lực của Hoàng đế La Mã Thần thánh bị giới hạn bởi quyền lực của các lãnh chúa địa phương, trong khi ở Ý, sự chia rẽ chính trị và sự can thiệp của Giáo hoàng đã ngăn cản sự thống nhất quốc gia.
Thuốc Súng và Sự Chuyển Đổi Quyền Lực Quân Sự
Sự ra đời của thuốc súng và pháo binh đã cách mạng hóa chiến tranh và góp phần vào sự trỗi dậy của các quốc gia quân chủ. Các bức tường thành kiên cố, biểu tượng của quyền lực phong kiến, trở nên vô dụng trước sức mạnh của pháo binh. Quân đội được trang bị súng cầm tay, như arquebus và musket, đã thay thế các đội quân phong kiến trang bị vũ khí thô sơ.
Bức tranh “Giải vây Bredevoort” của Pieter Snayers, mô tả cuộc chiến tranh vào thế kỷ 17 – Nguồn: Wikipedia
Sự thay đổi trong chiến tranh đòi hỏi các nhà nước phải tập trung quyền lực và tài nguyên để xây dựng quân đội hùng mạnh. Các vị vua, với nguồn lực và quyền lực vượt trội so với các lãnh chúa phong kiến, đã nắm bắt cơ hội này để củng cố quyền lực của mình. Họ thành lập quân đội thường trực, xây dựng các xưởng sản xuất vũ khí và tăng thuế để trang trải chi phí quân sự.
Kết Luận
Sự trỗi dậy của các quốc gia quân chủ vào cuối thế kỷ 15 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử châu Âu. Trật tự phong kiến cũ, dựa trên sự phân tán quyền lực và các mối quan hệ trung thành cá nhân, nhường chỗ cho các quốc gia tập trung, nơi quyền lực tập trung vào tay các vị vua. Sự chuyển đổi này, được thúc đẩy bởi các yếu tố như chiến tranh, bệnh dịch, tư tưởng mới và công nghệ quân sự, đã định hình lại bản đồ chính trị và xã hội châu Âu, đặt nền móng cho sự phát triển của các quốc gia dân tộc hiện đại.
