Chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Nga Vladimir Putin vào tháng trước đã đánh dấu một thỏa thuận đáng chú ý: kế hoạch đưa tiếng Nga trở lại trường học Việt Nam. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế và chính trị biến động, thỏa thuận này đặt ra câu hỏi về tính khả thi và liệu tiếng Nga có thể cạnh tranh với các ngoại ngữ khác, đặc biệt là tiếng Trung, trong việc thu hút sự quan tâm của giới trẻ Việt Nam. Bài viết này phân tích sâu hơn về bối cảnh ngôn ngữ hiện tại ở Việt Nam, sự trỗi dậy mạnh mẽ của tiếng Trung và những thách thức mà tiếng Nga phải đối mặt trên con đường tìm lại vị thế của mình.
Tiếng Anh Và Các Ngoại Ngữ Khác: Cạnh Tranh Khốc Liệt
Kể từ Đổi Mới năm 1986, tiếng Anh đã vươn lên trở thành ngoại ngữ thống trị tại Việt Nam, đóng vai trò then chốt trong giáo dục, thương mại quốc tế, quản lý nhà nước và ngoại giao. Yêu cầu về chứng chỉ tiếng Anh đối với ứng viên thi tuyển công chức càng củng cố thêm vị thế vững chắc của ngôn ngữ này. Thông tư chính phủ ban hành năm 2014, quy định trình độ tiếng Anh tối thiểu A2 cho cán bộ, chính là minh chứng rõ nét cho xu hướng này.
Tuy nhiên, tiếng Nga không chỉ phải cạnh tranh với tiếng Anh mà còn với các ngoại ngữ khác như tiếng Trung, tiếng Hàn, tiếng Nhật và tiếng Tây Ban Nha. Trong số này, tiếng Trung nổi lên như một đối thủ đáng gờm, thậm chí có khả năng soán ngôi tiếng Anh ở một số lĩnh vực và địa phương. Báo cáo của VietnamWorks năm 2023 cho thấy tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp thành thạo tiếng Trung có việc làm gần như tuyệt đối, điều này cho thấy sức hút mạnh mẽ của ngôn ngữ này trên thị trường lao động Việt Nam.
Sự Trỗi Dậy Của Tiếng Trung: Ba Yếu Tố Then Chốt
Sự bùng nổ của tiếng Trung tại Việt Nam được thúc đẩy bởi ba yếu tố chính: quan hệ kinh tế song phương, trao đổi giáo dục và ảnh hưởng của mạng xã hội.
Thứ nhất, quan hệ kinh tế Việt – Trung ngày càng phát triển mạnh mẽ. Kim ngạch thương mại song phương đạt 171 tỷ USD vào năm 2023, trong khi tổng vốn đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam đạt 27 tỷ USD tính đến tháng 11 cùng năm. Hồng Kông và Đài Loan, hai nền kinh tế nói tiếng Trung lớn, cũng nằm trong top 5 nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Điều này tạo ra nhu cầu lớn về nhân lực thành thạo tiếng Trung, thúc đẩy sự phát triển của các khóa học tiếng Trung tại hơn 50 trường đại học trên cả nước. Ngược lại, thương mại Việt – Nga chỉ đạt 3,6 tỷ USD trong năm 2023 và tổng vốn đầu tư của Nga vào Việt Nam chỉ vỏn vẹn 966 triệu USD tính đến cuối năm 2022, khiến nhu cầu học tiếng Nga trở nên hạn chế.
Thứ hai, chi phí du học tại Trung Quốc và Đài Loan thấp hơn đáng kể so với các nước phương Tây như Mỹ và Anh, thu hút một lượng lớn sinh viên Việt Nam. Số liệu thống kê cho thấy có khoảng 50.700 sinh viên Việt Nam học tập tại Trung Quốc và Đài Loan trong giai đoạn 2022-2023, cao hơn nhiều so với con số khoảng 5.000 sinh viên đang học tập tại Nga.
Cuối cùng, mạng xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc lan tỏa và phổ biến tiếng Trung. Các nhóm học tiếng Trung trên Facebook thu hút hàng triệu thành viên, trong khi các nền tảng như TikTok trở thành kênh học tập trực tuyến hiệu quả với hàng trăm nghìn người theo dõi. Xu hướng này đã tạo ra một thị trường dạy tiếng Trung sôi động và đầy tiềm năng tại Việt Nam.
Từ Quá Khứ Đến Hiện Tại: Hành Trình Biến Động Của Ngoại Ngữ
Lịch sử giảng dạy ngoại ngữ tại Việt Nam phản ánh rõ nét bối cảnh chính trị và kinh tế của đất nước. Trong thời kỳ Mao Trạch Đông, tiếng Trung chiếm ưu thế ở miền Bắc, trong khi tiếng Pháp và tiếng Anh bị hạn chế. Sau chiến tranh biên giới năm 1979, tiếng Trung bị thay thế bởi tiếng Nga. Tuy nhiên, Đổi Mới và sự sụp đổ của Liên Xô đã mở đường cho sự trở lại của tiếng Anh, đồng thời đánh dấu sự phát triển của tiếng Hàn và tiếng Nhật.
Thách Thức Và Triển Vọng
Mặc dù tiếng Trung đang trên đà phát triển mạnh mẽ, nhưng vẫn phải đối mặt với những thách thức nhất định. Những lo ngại về ảnh hưởng chính trị và văn hóa của Trung Quốc, cùng với căng thẳng trên Biển Đông, khiến một bộ phận người dân Việt Nam dè dặt với sự lan rộng của ngôn ngữ này. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phải lên tiếng bác bỏ thông tin về việc thay thế tiếng Anh bằng tiếng Trung trong trường học để xoa dịu dư luận.
Tuy nhiên, động lực chính thúc đẩy giới trẻ Việt Nam học tiếng Trung vẫn là cơ hội việc làm và phát triển sự nghiệp. Trong bối cảnh đó, sự phổ biến của tiếng Trung được dự đoán sẽ tiếp tục tăng trong tương lai. Đối với tiếng Nga, con đường phía trước còn nhiều chông gai. Bất chấp thỏa thuận hợp tác gần đây, nền kinh tế suy yếu của Nga và quan hệ kinh tế song phương hạn chế khiến việc thu hút sự quan tâm của người học trở nên khó khăn.
Kết Luận
Sự trỗi dậy của tiếng Trung tại Việt Nam phản ánh xu hướng hội nhập kinh tế toàn cầu và sự thay đổi trong nhu cầu học ngoại ngữ của người dân. Trong khi tiếng Trung đang tận dụng tốt các cơ hội để phát triển, tiếng Nga cần phải vượt qua nhiều thách thức để tìm lại vị thế của mình. Tương lai của hai ngôn ngữ này tại Việt Nam sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm cả bối cảnh địa chính trị và sự chuyển dịch của nền kinh tế toàn cầu.
