The Plastic People of the Universe (PPU), một ban nhạc rock đến từ Praha, đã trở thành biểu tượng của văn hóa ngầm Tiệp Khắc (1968-1989), đối đầu với chính quyền bằng âm nhạc và tinh thần phản kháng. Hành trình của họ, từ những ngày đầu thành lập cho đến khi tan rã và tái hợp, gắn liền với những biến động chính trị xã hội đầy sóng gió của Tiệp Khắc.
Khởi nguồn của sự phản kháng
Vào tháng 8/1968, bóng đen của quân đội Liên Xô và các nước thuộc Hiệp ước Warsaw phủ lên Tiệp Khắc. Không lâu sau sự kiện này, PPU ra đời. Milan Hlavsa, tay bass kiêm nhà soạn nhạc chính, thành lập ban nhạc mang đậm ảnh hưởng từ Frank Zappa, nghệ sĩ người Mỹ nổi tiếng với sự phản biện xã hội, và The Velvet Underground, ban nhạc rock tiên phong với âm nhạc thử nghiệm. Nguồn cảm hứng này đã đặt nền móng cho tinh thần phản kháng của PPU.
Ban nhạc The Plastic People of the Universe năm 1974.
Ivan Jirous, nhà phê bình văn hóa và sử học nghệ thuật, trở thành quản lý của PPU vào năm 1969, đóng vai trò tương tự như Andy Warhol với The Velvet Underground. Jirous mời Paul Wilson, một giáo viên người Canada, dạy ban nhạc hát tiếng Anh, ngôn ngữ mà ông tin là ngôn ngữ của rock. Giai đoạn này, PPU chủ yếu hát lại các ca khúc của The Velvet Underground và The Fugs, bên cạnh một số bài hát tiếng Séc với lời thơ của Jiří Kolář. Chính Wilson đã khuyến khích họ sáng tác bằng tiếng mẹ đẻ, một bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp của ban nhạc.
Từ ngầm đến đối đầu
Sau khi Wilson rời đi, nghệ sĩ saxophone Vratislav Brabenec gia nhập và PPU bắt đầu hợp tác với Egon Bondy, một triết gia, nhà văn, nhà thơ bị chính quyền cấm đoán. Lời bài hát của Bondy thấm đẫm tinh thần phản kháng, trở thành linh hồn trong âm nhạc của PPU trong những năm sau đó. Album đầu tay Egon Bondy’s Happy Hearts Club Banned, được thu âm năm 1974 và phát hành tại Pháp năm 1978, là minh chứng rõ nét cho sự hợp tác này.
Năm 1974 đánh dấu một bước ngoặt trong hành trình của PPU. Buổi biểu diễn của họ tại České Budějovice đã thu hút hàng nghìn người hâm mộ từ Praha. Sự kiện này bị cảnh sát ngăn chặn, dẫn đến việc bắt giữ một số sinh viên. PPU buộc phải hoạt động ngầm, nhưng chính sự đàn áp này đã vô tình tạo nên một làn sóng ủng hộ mạnh mẽ trong giới trẻ Tiệp Khắc, những người được gọi là “máničky” với mái tóc dài đặc trưng.
Phiên tòa lịch sử và Hiến chương 77
Năm 1976, PPU và những người hoạt động văn hóa ngầm bị bắt và xét xử với tội danh “gây rối có tổ chức”. Bản án tù từ 8 đến 18 tháng dành cho họ đã gây chấn động dư luận. Vụ án này, dù PPU luôn khẳng định mình phi chính trị, đã trở thành chất xúc tác cho phong trào phản kháng chế độ ở Tiệp Khắc, đòi hỏi nhân quyền và tự do ngôn luận. Chính sự kiện này đã dẫn đến sự ra đời của Hiến chương 77, một văn kiện quan trọng do Václav Havel và những người khác soạn thảo, lên án sự vi phạm nhân quyền của chính quyền Tiệp Khắc.
Âm nhạc và những bước chuyển mình
Bất chấp khó khăn, PPU vẫn tiếp tục sáng tạo. Album Pašijové hry velikonoční (1978), phát hành tại Canada với tên The Passion Play, với lời bài hát của Brabenec, tiếp tục khẳng định tinh thần phản kháng của họ. Những năm sau đó, PPU cho ra đời các album Co znamená vésti koně (1981), Hovězí porážka (1983) và Půlnoční myš (1986), thể hiện sự kiên trì theo đuổi âm nhạc bất chấp sự kiểm soát của chính quyền.
Năm 1988, PPU tan rã. Một số thành viên thành lập nhóm Půlnoc. Tuy nhiên, theo đề nghị của Tổng thống Havel, PPU tái hợp vào năm 1997, đánh dấu 20 năm Hiến chương 77. Sự kiện này khẳng định vai trò quan trọng của họ trong cuộc đấu tranh cho tự do và dân chủ.
Kỷ nguyên hậu Hlavsa
Năm 2001, Milan Hlavsa qua đời vì ung thư phổi. PPU, dù mất đi người lãnh đạo tài ba, vẫn quyết định tiếp tục hoạt động để tưởng nhớ ông. Eva Turnová gia nhập với vai trò tay bass mới, và ban nhạc bắt đầu sáng tác những ca khúc mới, đồng thời biểu diễn lại các album cũ theo ý nguyện dang dở của Hlavsa. Album Maska za maskou (2009) là album đầu tiên của PPU kể từ Líně s tebou spím (2001) và cũng là album đầu tiên không có sự sáng tác của Hlavsa, đánh dấu một chương mới trong hành trình âm nhạc của ban nhạc.
Kết luận
Hành trình của The Plastic People of the Universe là một câu chuyện đầy cảm hứng về sức mạnh của âm nhạc trong cuộc đấu tranh cho tự do và nhân quyền. Họ, từ một ban nhạc rock ngầm, đã trở thành biểu tượng phản kháng của Tiệp Khắc, góp phần quan trọng vào sự thay đổi của đất nước. Âm nhạc của họ không chỉ là tiếng nói phản kháng mà còn là minh chứng cho tinh thần bất khuất của con người trước áp bức, một bài học lịch sử quý báu cho hậu thế.
