Cuối thời Đông Hán, xã hội hỗn loạn, cục diện Tam Quốc dần hình thành. Nhiều người cho rằng nguyên nhân chính là do sự bành trướng quyền lực của các thế tộc, lấn át cả hoàng tộc. Tuy nhiên, thực tế phức tạp hơn nhiều. Sự lũng đoạn ruộng đất và chính trường mới là gốc rễ của vấn đề, và các thế lực tham gia vào cuộc tranh giành này không chỉ giới hạn ở thế tộc, mà còn có cả hoạn quan, ngoại thích và quý tộc. Vậy thế tộc là gì, và liệu Lưu Bị, Tào Tháo, Tôn Kiên có phải là đại diện điển hình của tầng lớp này?
Thế tộc – Đọc sách, làm quan, truyền đời
Theo sử gia Dịch Trung Thiên, “thế tộc” là những gia tộc nhiều đời làm quan, thông hiểu kinh học và có phẩm chất đạo đức tốt. Họ nắm giữ tri thức, truyền thừa văn hóa và nhờ đó, củng cố quyền lực qua nhiều thế hệ. Ngược lại, quyền lực càng lớn, càng giúp họ duy trì địa vị học thuật và tài sản. Chính mối quan hệ tuần hoàn này đã tạo nên sức mạnh bền vững của thế tộc.
Những gương mặt thế tộc tiêu biểu thời Tam Quốc
Lịch sử ghi nhận nhiều thế tộc lừng lẫy như Viên thị “Tứ thế tam công”, Dương thị “Tứ thế Thái úy”, Hứa thị ở Nhữ Nam, Tuân thị ở Dĩnh Xuyên hay Hoàng Phủ thị ở Lương Châu. Họ đều là những gia tộc có truyền thống làm quan nhiều đời, nắm giữ các chức vụ cao trong triều đình, ít nhất là Thái thú, cao nhất là Tam công.
Lô Thực, vị tướng tài ba bình định giặc Khăn Vàng, cũng là một ví dụ thú vị. Ông nổi tiếng về kinh học, nhưng Trác quận Lô thị thời bấy giờ chưa được xem là thế tộc do chưa truyền thừa được nhiều đời. Chính Lô Thực là người đặt nền móng cho sự phát triển của gia tộc, sau này trở thành đại phiệt phương Bắc.
Lưu Bị – Quý tộc sa sút
Lưu Bị tuy mang danh dòng dõi hoàng tộc, nhưng chỉ là một chi nhánh xa, lại bị tước hầu, gia cảnh sa sút. Cha ông tuy làm quan, nhưng khi mất sớm, Lưu Bị phải tự bươn chải kiếm sống. Ông không được hưởng bất kỳ đặc quyền nào của thế tộc, mà phải đi học, thờ Lô Thực làm thầy. Con đường hoạn lộ của ông vô cùng gian nan, khác xa với Tào Tháo.
Việc Lưu Bị học cùng Lô Thực và Công Tôn Toản không đủ để khẳng định ông là thế tộc. Lô Thực có hàng ngàn môn sinh, đa phần là hàn môn. Bản thân Công Tôn Toản cũng xuất thân hàn môn, phải nỗ lực chiến đấu mới có được địa vị. So với Công Tôn Độ, một đại diện thế tộc được tiến cử và thăng tiến nhanh chóng, ta thấy rõ sự khác biệt giữa thế tộc và hàn môn.
Tôn Kiên – Quân nhân lập nghiệp
Tôn Kiên được cho là hậu duệ của Tôn Vũ, nhưng gia phả không rõ ràng. Ông xuất thân từ một Huyện lại, thăng tiến chậm chạp nhờ công lao chiến trận. Giống như Lưu Bị, Tôn Kiên phải nỗ lực rất nhiều mới có được vị trí, không hề được hưởng đặc ân của thế tộc.
Tào Tháo – Bài xích thế tộc
Tào Tháo có xuất thân khá đặc biệt. Ông nội ông là hoạn quan Tào Đằng, nhưng lại được lòng cả triều đình lẫn giới danh sĩ. Cha ông là Tào Tung cũng làm đến chức Thái úy. Dòng dõi Tào thị có nhiều nét tương đồng với thế tộc.
Tuy nhiên, Tào Tháo lại chọn con đường đối nghịch với thế tộc. Ông đề cao pháp trị, trọng dụng nhân tài, phá vỡ quy tắc tiến cử của thế tộc. Chính vì vậy, ông vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ tầng lớp này, và cuộc xung đột giữa Tào Tháo với thế tộc chưa bao giờ chấm dứt.
Kết luận
Lưu Bị, Tôn Kiên, Tào Tháo đều vươn lên từ loạn lạc, nhờ tài năng và nỗ lực của bản thân. Họ không phải là đại diện điển hình của thế tộc thời Tam Quốc, dù sau này khi lên ngôi hoàng đế, họ đã tạo dựng nên những gia tộc hùng mạnh. Bài học lịch sử cho thấy, xuất thân không phải là tất cả, chính tài năng và sự lựa chọn con đường đi mới quyết định vận mệnh của mỗi người.
Tài liệu tham khảo:
- Sách/tài liệu gốc:
- Trần Thọ, Tam Quốc Chí.
- Tư Mã Quang, Tư Trị Thông Giám.
- Nghiên cứu:
- Dịch Trung Thiên, Phẩm Tam Quốc.
- Hình ảnh:
- Bài báo:
- Chú thích về độ tin cậy: Các nguồn tham khảo đều là các tài liệu lịch sử chính thống và các nghiên cứu uy tín về Tam Quốc.
