Thời Kỳ Tokugawa: Nền Móng Cho Sự Trỗi Dậy Của Nhật Bản

Thời kỳ Tokugawa (1600-1868) thường bị lu mờ bởi cuộc Cải cách Minh Trị năm 1868, nhưng thực tế, chính giai đoạn này đã đặt nền móng cho sự phát triển thần kỳ của Nhật Bản sau này. Thời kỳ này chứng kiến những chuyển biến mạnh mẽ về chính trị, kinh tế và xã hội, tạo tiền đề cho việc “Đuổi kịp và vượt phương Tây” vào nửa sau thế kỷ XIX. Bài viết này sẽ phân tích những đặc điểm nổi bật của thiết chế chính trị Tokugawa và những chuyển biến kinh tế – xã hội quan trọng trong thời kỳ này.

Hình ảnh Mạc chúa trong phim 47 Ronin (2013)Hình ảnh minh họa Mạc phủ trong phim 47 Ronin (2013).

Tokugawa: Thiết Chế Chính Trị Hướng Tới Hòa Bình Và Ổn Định

Sau chiến thắng tại Sekigahara năm 1600, Tokugawa Ieyasu đã thiết lập Mạc phủ Tokugawa, mở ra thời kỳ thống nhất và ổn định kéo dài hơn hai thế kỷ. Mạc phủ, đứng đầu là Shogun Tokugawa đóng tại Edo, cùng với các daimyo (lãnh chúa) cai trị các lãnh địa (han), tạo thành một cơ cấu chính trị quân sự được gọi là Bakuhan taisei (Chế độ Mạc phủ – công quốc).

Tokugawa Ieyasu khéo léo chia các daimyo thành ba loại: Shimpan (thân phiên) là họ hàng của dòng họ Tokugawa, Fudai daimyo (phổ đại) là đồng minh từ trước năm 1600, và Tozama daimyo (ngoại dạng) là những lãnh chúa bị khuất phục sau trận Sekigahara. Việc phân loại này cho phép Mạc phủ kiểm soát chặt chẽ các lãnh chúa, đặc biệt là các Tozama daimyo vốn có thế lực lớn.

Bản đồ phân chia lãnh thổ Nhật Bản thời Edo, thể hiện rõ vị trí các han quan trọng.

Mạc phủ áp dụng nhiều chính sách để củng cố quyền lực, bao gồm việc ban hành bộ luật Buke shohatto (Luật vũ gia chư pháp độ) quy định địa vị và bổn phận của các han, và chế độ Sankin Kotai (Luân phiên trình diện) buộc các daimyo phải sống luân phiên tại Edo. Chế độ Sankin Kotai tuy tốn kém cho các daimyo, nhưng lại góp phần giảm thiểu khả năng chống đối, thúc đẩy giao lưu văn hóa và củng cố tính thống nhất của đất nước.

Mạc phủ cũng duy trì mối quan hệ khéo léo với Thiên hoàng và triều đình Kyoto. Dù nắm quyền lực thực tế, Shogun vẫn tỏ ra tôn kính Thiên hoàng, người được coi là biểu tượng của sự trường tồn và thống nhất dân tộc.

Chuyển Biến Kinh Tế – Xã Hội Thời Edo

Thời kỳ Edo chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế Nhật Bản, đặc biệt là sau khi Mạc phủ thực thi chính sách Sakoku (đóng cửa đất nước). Chính sách này bảo vệ nền kinh tế nội địa và thúc đẩy sản xuất trong nước.

Nông nghiệp vẫn là nền tảng kinh tế chủ yếu. Nhờ khai hoang, cải tiến kỹ thuật canh tác và sử dụng phân bón, sản lượng nông nghiệp tăng đáng kể. Tuy nhiên, sự phát triển của thủ công nghiệp và thương nghiệp đã dần dần chi phối đời sống kinh tế – xã hội. Các trung tâm thủ công nghiệp lớn ra đời, sản xuất các mặt hàng tinh xảo như tơ lụa, gốm sứ và sơn mài.

Sản xuất tơ lụa là một trong những ngành thủ công nghiệp phát triển mạnh mẽ thời kỳ Edo.

Sự phát triển của thương mại dẫn đến sự hình thành các tập đoàn kinh tế lớn như Mitsui và Yamanaga. Các thương nhân thị dân (chonin) ngày càng có ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế. Họ lập ra các hiệp hội buôn bán (nakama), quyết định giá cả và tỷ giá trao đổi hàng hoá.

Sự phát triển kinh tế kéo theo sự đô thị hóa nhanh chóng. Edo, Osaka và Kyoto trở thành những thành thị lớn, thu hút đông đảo dân cư từ nông thôn. Đời sống đô thị sôi động đã sản sinh ra dòng văn hóa thị dân độc đáo, phóng khoáng.

Kết Luận

Thời kỳ Tokugawa là một giai đoạn quan trọng trong lịch sử Nhật Bản. Mạc phủ đã thiết lập một chế độ chính trị ổn định, tạo điều kiện cho kinh tế và văn hóa phát triển. Những chuyển biến kinh tế – xã hội sâu sắc trong thời kỳ này đã đặt nền móng vững chắc cho sự trỗi dậy của Nhật Bản thành một cường quốc hiện đại sau này. Sự kết hợp giữa chính sách cứng rắn về chính trị và sự cởi mở tương đối về kinh tế, cùng với việc kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống, đã tạo nên sức mạnh nội tại giúp Nhật Bản sẵn sàng bước vào kỷ nguyên mới.

Tài Liệu Tham Khảo

• Sách/Tài liệu gốc:

  • David J.Lu, Japan – A Documentary History. Library of Congress Cataloging-in Publication Data, United States of America, 1997.
  • Edwin O.Reischaner – Albert M.Caig, Japan – Tradition and Transfomation. Harvard University, 1989.
  • G. B. Samson, Lược sử văn hoá Nhật Bản, Tập II. NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội. 1989.
  • Michio Morishima, Tại sao Nhật Bản “thành công”? Công nghệ phương Tây và tích cách Nhật Bản. NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1991.
  • Arnold Toynbee, Nghiên cứu về lịch sử – Một cách thức diễn giải. NXB Thế Giới, Hà Nội, 2002.

• Nghiên cứu:

  • Takausa Nakamura cộng tác với Bernard R.G. Grace, Phát triển kinh tế của nước Nhật hiện đại. Bộ Ngoại giao Nhật Bản, 1985.
  • Shichikei Yamamoto, Văn hoá và kinh tế Nhật Bản. Tập bài giảng về Nhật Bản I trình bày tại Canada và Mỹ tháng 9 và 10, 1986.
  • Wakita Haruko, Ports, Markets, and Medieval Urbanism in the Osaka Region. Trong Osaka – The Merchants’ Capital of Early Modern Japan, James L.McClain – Wakita Osamu (Ed.), Cornell University Press, 1999.
  • John W. Hall, The Castle Town and Japan Modern Urbanization. Trong Studies in the Institutional History Early Modern Japan, Princeton University, 1970.

• Hình ảnh:

  • Hình ảnh Mạc chúa trong phim 47 Ronin (2013) từ nghiencuulichsu.com
  • Bản đồ Nhật Bản thời kỳ Edo từ Wikipedia.
  • Hình ảnh sản xuất tơ lụa ở Nhật Bản từ Pinterest.