Alexander Đại Đế, cái tên gắn liền với những chiến công hiển hách, đã chinh phục một vùng lãnh thổ rộng lớn, từ Hy Lạp đến tận Ấn Độ. Trong số những chiến thắng vang dội của ông, Trận Gaugamela năm 331 TCN được xem là một trong những trận đánh then chốt và thể hiện rõ tài năng quân sự thiên tài của vị hoàng đế này. Trận chiến này không chỉ đánh dấu sự sụp đổ của Đế chế Achaemenid hùng mạnh mà còn là minh chứng cho chiến thuật quân sự độc đáo, khả năng lãnh đạo xuất chúng và lòng dũng cảm phi thường của Alexander.
Bối Cảnh Lịch Sử và Nguyên Nhân Xung Đột
Trước Trận Gaugamela, Alexander đã giành được nhiều chiến thắng quan trọng, tiêu biểu là Trận Issus năm 333 TCN, nơi ông đánh bại vua Darius III của Đế chế Achaemenid. Thất bại này khiến Darius mất vợ, mẹ và hai con gái vào tay Alexander. Darius buộc phải rút lui về Babylon, mở đường cho Alexander kiểm soát miền Nam Tiểu Á. Sau khi chinh phục Tyre và Gaza năm 332 TCN, Alexander củng cố lực lượng và tiến vào Ai Cập.
Darius, sau thất bại tại Issus, đã cố gắng đàm phán hòa bình với Alexander nhưng bị từ chối. Ông tập hợp một đội quân hùng hậu, ước tính lên đến 100.000 người, bao gồm bộ binh, kỵ binh, chiến xa, voi chiến và lạc đà, từ khắp các vùng lãnh thổ của Đế chế Achaemenid và các đồng minh. Lực lượng này đáng kể hơn nhiều so với quân đội của Alexander, khiến Gaugamela trở thành một trong những trận đánh lớn nhất thời cổ đại.
Darius dự đoán Alexander sẽ tiến quân dọc theo sông Euphrates, nên đã áp dụng chiến thuật “tiêu thổ” để làm suy yếu quân địch. Tuy nhiên, Alexander đã chọn một con đường khó khăn hơn về phía Bắc, vượt sông Tigris. Điều này buộc Darius phải thay đổi kế hoạch và chọn vùng đồng bằng gần làng Gaugamela làm nơi quyết chiến.
Diễn Biến Trận Đánh và Chiến Thuật Thiên Tài
Quân đội của Alexander, dù chỉ khoảng 47.000 người, đã thể hiện sự kỷ luật và tinh thần chiến đấu cao. Alexander đã khéo léo bố trí đội hình, với trung tâm là đội hình phalanx – những người lính bộ binh hạng nặng trang bị giáo dài “sarissa”, tạo thành một bức tường giáo vững chắc. Hai bên sườn được bố trí kỵ binh và bộ binh hạng nhẹ, tạo thành đội hình linh hoạt và có khả năng ứng biến cao.
Darius mở màn cuộc tấn công bằng kỵ binh và chiến xa có gắn lưỡi dao. Tuy nhiên, chiến thuật này đã bị Alexander hóa giải. Bộ binh của ông khéo léo tránh né chiến xa, khiến chúng mất tác dụng.
Trong khi cánh trái của Alexander do Parmenion chỉ huy đang bị quân Achaemenid vây hãm, Alexander đã nhận thấy điểm yếu trong đội hình của Darius. Ông cố tình kéo dãn cánh phải của mình, tạo ra một khoảng trống ở trung tâm. Darius, nghĩ rằng đây là cơ hội tốt, đã điều đội quân tinh nhuệ “Bất Tử” tấn công vào khoảng trống này.
Đây chính là cái bẫy mà Alexander đã giăng sẵn. Ông lập tức dẫn kỵ binh tấn công trực diện vào vị trí của Darius. Cuộc tấn công bất ngờ này khiến Darius hoảng loạn và bỏ chạy khỏi trận chiến.
Sự sụp đổ của đội hình trung tâm đã khiến toàn bộ quân Achaemenid tan rã. Alexander, sau khi ổn định cánh trái, đã truy kích tàn quân Achaemenid, gây ra tổn thất nặng nề cho đối phương.
Hậu Quả và Ý Nghĩa Lịch Sử
Trận Gaugamela kết thúc với chiến thắng vang dội của Alexander. Quân Achaemenid thiệt hại khoảng 40.000 người, trong khi quân Macedonia chỉ mất khoảng 1.500 người. Chiến thắng này đã mở đường cho Alexander tiến vào Babylon và kiểm soát toàn bộ Mesopotamia, đánh dấu sự suy tàn của Đế chế Achaemenid. Darius III sau đó bị ám sát bởi chính thuộc hạ của mình.
Trận Gaugamela không chỉ là một chiến thắng quân sự, mà còn là minh chứng cho tài năng quân sự kiệt xuất của Alexander Đại Đế. Chiến thuật táo bạo, khả năng phán đoán chính xác tình hình và sự lãnh đạo đầy cảm hứng của ông đã góp phần tạo nên chiến thắng lịch sử này. Trận chiến này cũng đánh dấu sự chuyển giao quyền lực từ Đế chế Achaemenid sang đế chế của Alexander, mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử thế giới cổ đại.
Tài liệu tham khảo:
- Green, Peter. Alexander the Great. Cambridge University Press.
- Warry, John. Warfare in Antiquity. University of Nebraska Press.
- Hammond, N. G. L. Alexander the Great: King, Commander and Statesman. Bristol Classical Press.
