Sự kiện 11/9/2001 đã làm thay đổi cục diện chính trị toàn cầu, kéo theo cuộc chiến chống khủng bố của Mỹ tại Afghanistan nhằm lật đổ chế độ Taliban. Trong vô số chiến dịch quân sự diễn ra, trận Herat, thành phố quan trọng nhất miền Tây Afghanistan, nổi bật như một minh chứng cho sự hợp tác hiếm hoi giữa Mỹ và Iran. Vậy câu chuyện đằng sau cuộc hợp lực kỳ lạ này là gì?
Herat, được mệnh danh là thủ phủ phía Tây Afghanistan, gắn liền với lịch sử Ba Tư qua nhiều triều đại. Chỉ sau chiến tranh Anh – Ba Tư, thành phố này mới sáp nhập vào Afghanistan. Tuy nhiên, mối liên hệ mật thiết với Iran vẫn được duy trì, đặc biệt qua cộng đồng người Hazara, sắc tộc lớn nhất miền Tây và lớn thứ ba tại Afghanistan. Năm 1979, Herat trở thành tâm điểm của cuộc nổi dậy chống Liên Xô, dẫn đến thảm kịch quân đội chính phủ Afghanistan ném bom thành phố, khiến từ 3.000 đến 10.000 dân thường thiệt mạng. Biến cố đau thương này đã khơi dậy làn sóng phẫn nộ và biến Herat thành căn cứ địa của các cuộc kháng chiến chống Liên Xô, do người Hazara dẫn đầu với sự hỗ trợ của Iran.
Thành phố Herat
Người Hazara, dù có công lớn trong việc đẩy lùi quân đội Liên Xô, lại trở thành nạn nhân của các cuộc thảm sát dưới thời Taliban do mối liên hệ với Iran và tín ngưỡng Shia của họ. Dưới ách thống trị của Taliban, Herat rơi vào cảnh tang thương khi bị chiếm đóng vào tháng 9/2001. Taliban đã cấm phụ nữ ra đường, phá hủy trường học, đền thờ, chợ búa, và hành quyết các giáo sĩ, trí thức người Hazara. Từ năm 1995 đến khi Taliban bị lật đổ, ước tính gần 200.000 người Hazara bị sát hại và 3 triệu người phải tị nạn sang Iran.
Trước sự tàn bạo của Taliban, người Hazara đã đứng lên chiến đấu cùng Liên minh phương Bắc, nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ Nga, Ấn Độ, Iran, Thổ Nhĩ Kỳ, Tajikistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan và Trung Quốc. Dưới sự chỉ huy của tướng Muhammad Mohaqiq, lực lượng dân quân Hazara đóng quân tại Iran, phối hợp với các nhóm chiến binh sắc tộc khác, đặc biệt là lực lượng Tajik của tướng Ismail Khan, liên tục tấn công Herat và cả Kandahar, nơi Taliban từng bắt giữ máy bay Nga chở vũ khí cho Liên minh phương Bắc.
Tháng 11/2001, Herat trở thành mục tiêu giải phóng hàng đầu của Mỹ, do lo ngại về nguy cơ diệt chủng người Hazara. Liên minh phương Bắc huy động 5.000 quân Tajik do tướng Ismail Khan chỉ huy. Đáng chú ý, Vệ binh Cách mạng Iran cũng tham gia với khoảng 1.000 binh sĩ, dưới sự chỉ huy của tướng Qassem Soleimani, người sau này thiệt mạng trong một cuộc không kích của Mỹ vào năm 2020.
Tướng Tommy Frank – chỉ huy Đặc nhiệm Mỹ
Phía Mỹ, lực lượng Biệt động quân và Delta, dưới sự chỉ huy của Tướng Tommy Franks, đã bí mật đóng quân tại Iran và lên kế hoạch tác chiến cùng tướng Yahya Rahim Safavi của Vệ binh Cách mạng Iran. Đặc nhiệm Anh cũng tham gia, nhưng chi tiết về quân số và hoạt động của họ vẫn chưa được công bố.
Tướng Tướng Yahya Rahim Safavi – chỉ huy Vệ binh Cách mạng Iran giải phóng Herat năm 2001
Từ tháng 10/2001, Mỹ bắt đầu không kích các cơ sở viễn thông, xe bọc thép và đường hầm của Taliban, dựa trên thông tin tình báo chính xác từ Vệ binh Cách mạng Iran. Ngày 11/11/2001, đặc nhiệm Alpha của Mỹ, biệt danh “Tiger 06”, đổ bộ xuống Herat, tiến hành các hoạt động phá hoại và kích động nổi dậy. Liên minh phương Bắc tấn công từ phía Bắc, Vệ binh Cách mạng Iran từ phía Tây, tạo thành thế gọng kìm siết chặt Taliban. Sau hơn một tuần giao tranh ác liệt, Taliban bị đánh bật khỏi Herat.
Ismail Khan – chỉ huy lực lượng Liên minh phương Bắc – sau được bầu làm thống đốc Herat.
Việc Herat được giải phóng đã được người dân chào đón nồng nhiệt. Họ đổ ra đường ăn mừng, bấm còi xe inh ỏi, phụ nữ xé bỏ khăn trùm mặt, mang theo ảnh của tướng Ismail Khan và cờ Liên minh phương Bắc. Sự kiện này được truyền thông Iran đưa tin rầm rộ, cũng như một số báo Mỹ và Anh, trong đó có New York Times, hé lộ hoạt động bí mật của đặc nhiệm Mỹ tại Afghanistan giai đoạn đầu.
Sau trận chiến, quân đội nước ngoài rút khỏi Herat. Tướng Ismail Khan được bầu làm Thống đốc, ban hành lệnh ân xá cho tù binh Taliban và sắc lệnh bình đẳng giữa các sắc tộc. Tuy nhiên, xung đột sắc tộc vẫn âm ỉ, điển hình là vụ người Hazara biểu tình phản đối việc cách chức tướng Ismail Khan năm 2004, gây ra thương vong đáng tiếc.
Kết luận lại, trận Herat năm 2001 là một sự kiện lịch sử đặc biệt, đánh dấu sự hợp tác chiến lược hiếm hoi giữa Mỹ và Iran trong cuộc chiến chống Taliban. Dù mục tiêu chung là lật đổ Taliban, nhưng những toan tính chính trị phức tạp và khác biệt về lợi ích quốc gia đã khiến mối quan hệ này nhanh chóng rạn nứt sau đó. Trận Herat cũng cho thấy vai trò quan trọng của người Hazara trong cuộc chiến tại Afghanistan, đồng thời là minh chứng cho những biến động phức tạp của khu vực này.
Tài liệu tham khảo
Không có tài liệu tham khảo được cung cấp.
