Cuộc nổi dậy Jacobite, một chương đen tối trong lịch sử cận đại của Ireland và Scotland, là cuộc đấu tranh dai dẳng giành quyền lực và của cải giữa các tầng lớp quý tộc và dân chúng. Mỗi cuộc nổi loạn đều đẩy người dân hai nước vào vòng xoáy nguy hiểm, khơi dậy khát vọng tự do cháy bỏng. Bài viết này sẽ đưa chúng ta trở về thời khắc lịch sử tại trận sông Boyne, một dấu mốc bi thương trên đất Ireland, nơi lực lượng ủng hộ vua William III đánh bại quân Jacobite của vua James II, một cuộc chiến vì độc lập và tự do của người dân Ireland cần được ghi nhớ.
Bối Cảnh Dẫn Đến Trận Sông Boyne
Tháng 11/1688, vua James II của Anh, Ireland (James VII của Scotland) bị phế truất trong cuộc Cách mạng Vinh Quang, nhường ngôi cho con gái Mary II và chồng bà là William III xứ Orange. Cuộc xung đột này mang đậm màu sắc tôn giáo (Công giáo – Tin lành) và hàm ý chính trị sâu sắc, dẫn đến hàng loạt mâu thuẫn kéo dài hàng thập kỷ sau đó tại Anh và châu Âu.
James II, tuy bị lật đổ, vẫn tìm kiếm sự ủng hộ để giành lại vương quyền. Ông chọn Ireland làm bàn đạp, tập hợp lực lượng với hy vọng tái chiếm các vương quốc. Sự xuất hiện của James II càng làm trầm trọng thêm những mâu thuẫn sẵn có tại Ireland, khoét sâu thêm hố sâu ngăn cách giữa Công giáo và Tin lành. Người Công giáo tại Ireland, Scotland và một phần nước Anh ủng hộ James II với hy vọng ông sẽ cải thiện đời sống và quyền lợi của họ. Ngược lại, phe Tin lành đứng về phía William xứ Orange.
Hình ảnh minh họa trận Sông Boyne.
Năm 1689, James II đặt chân đến Ireland với sự hỗ trợ của Pháp, nắm quyền chỉ huy Quân đội Hoàng gia Ireland. Cuộc chiến giành lại ngai vàng của ông bắt đầu với cuộc bao vây Derry (1688-1689). Phe Tin lành tại Derry đã kiên cường chống trả, ngăn chặn James II tiến vào thành phố. Cuộc bao vây kéo dài 105 ngày cuối cùng thất bại khi phe Tin lành nhận được tiếp tế từ đường biển.
Sau thất bại tại Derry, James II tiếp tục vấp ngã tại trận Newtownbutler, mất quyền kiểm soát miền Bắc Ireland. Trong khi đó, William III đổ bộ lên Ireland với đội quân do Công tước Schomberg chỉ huy. Tuy nhiên, bệnh tật và thiếu thốn tiếp tế đã làm suy yếu lực lượng Williamite, buộc Schomberg phải tạm dừng chiến dịch. Cả hai phe đều tận dụng thời gian này để chuẩn bị cho cuộc đối đầu quyết định vào năm 1690.
Năm 1690: Số Phận Ireland Trên Lưỡi Đao
Năm 1690, William III sở hữu lực lượng hùng hậu với 36.000 quân, bao gồm bộ binh, kỵ binh, pháo binh và các đơn vị hỗ trợ khác. Trong khi đó, quân đội của James II chỉ vỏn vẹn 26.000 người, ít hơn đáng kể so với đối thủ. William III còn có lợi thế về hậu cần, nhận được nguồn cung cấp ổn định từ Anh, trong khi James II ngày càng suy yếu.
Quân đội của William III là tập hợp của những binh lính thiện chiến đến từ nhiều quốc gia châu Âu như Đức, Đan Mạch, Pháp (người Huguenot), Hà Lan, cùng với binh lính Tin lành từ Anh, Ireland và Scotland. Dưới trướng William III là những vị tướng tài ba như Công tước Wurttemberg, Công tước Schomberg, Bá tước Portland và nhiều quý tộc lỗi lạc khác. Phía James II có Bá tước Tyrconnell, Công tước Berwick và Duc de Lauzun.
Tháng 6/1690, William III tiến về Dublin. James II lập phòng tuyến trên sông Boyne, gần Drogheda. William III cho quân trinh sát, tìm kiếm điểm yếu trong phòng tuyến của đối phương. Trong một lần trinh sát, William III bị thương nhẹ do trúng đạn pháo.
Khúc Sông Định Mệnh
Ngày 1/7/1690, trận sông Boyne chính thức nổ ra. William III chia quân làm hai: một lực lượng nhỏ đánh lạc hướng tại Oldbridge, còn lại vượt sông Boyne ở phía tây nam để tấn công sườn quân Jacobite. Mưu kế này khiến James II điều quân đến Roughgrange để đối phó, vô tình làm suy yếu lực lượng phòng thủ chính.
Đội Thanh vệ Hà Lan của William III vượt sông tại Oldbridge, đẩy lùi quân Jacobite. Tuy nhiên, Công tước Schomberg, chỉ huy của William III, tử trận trong cuộc giao tranh ác liệt. Dù vậy, quân Williamite vẫn duy trì được vị trí, cuối cùng kỵ binh của họ đã vượt sông, buộc quân Jacobite phải rút lui.
Richard Talbot, Bá tước Tyrconnell.
Với ưu thế vượt trội về quân số (3 chọi 1), William III dần chiếm ưu thế. Chiều cùng ngày, quân Jacobite tan vỡ, James II tháo chạy về Dublin rồi sang Pháp tị nạn. Ngày 6/7/1690, William III tiến vào Dublin. Quân Jacobite rút về phía nam sông Shannon.
Hậu Quả và Di Sản
Trận sông Boyne là một trong những trận đánh quan trọng nhất trong lịch sử Ireland, với khoảng 2.300 người lính từ cả hai phía tử trận. Trận đánh này đánh dấu thất bại của James II trong nỗ lực giành lại ngai vàng, đồng thời củng cố quyền lực của William III tại Ireland. Tuy nhiên, ngọn lửa Jacobite vẫn chưa lụi tàn. Con trai của James II, James Francis Edward Stuart, và sau đó là cháu trai, Charles Edward Stuart, tiếp tục cuộc chiến khôi phục vương triều Stuart trong các cuộc nổi dậy năm 1715 và 1745. Trận sông Boyne chỉ là khởi đầu cho một chuỗi xung đột đẫm máu, định hình nên vận mệnh của Ireland và Scotland sau này.
Tài liệu tham khảo:
- Sách/Tài liệu gốc: Không có trong bài viết gốc.
- Nghiên cứu:
- “Battle of the Boyne”. Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/event/Battle-of-the-Boyne (Truy cập ngày 14/11/2023).
- Hình ảnh:
- Hình minh họa trận Sông Boyne. Nguồn: nghiencuulichsu.com.
- Richard Talbot, Bá tước Tyrconnell. Nguồn: Wikimedia Commons.
