Cuộc chiến tranh biên giới Việt-Trung năm 1979 đã khép lại chương đen tối nhất trong lịch sử Campuchia hiện đại, nhưng những vết sẹo của chế độ diệt chủng Khmer Đỏ vẫn còn in đậm trong ký ức dân tộc. Một trong những khía cạnh gây tranh cãi nhất xoay quanh chế độ Pol Pot chính là vai trò của Trung Quốc, quốc gia được xem là đối tác bên ngoài chủ chốt của Campuchia Dân chủ trong giai đoạn 1975-1979. Bài viết này sẽ đào sâu vào mối quan hệ phức tạp và đầy bí ẩn này, dựa trên những nguồn tư liệu quý giá như lời khai của các nhân vật chóp bu Khmer Đỏ, hồ sơ chính thức từ Trung tâm Dữ liệu Campuchia (DC-Cam), và các bằng chứng được trình bày tại Tòa án Quốc tế Đặc biệt Xét xử Tội ác của Khmer Đỏ (ECCC).
Khởi đầu đầy toan tính
Tháng 4/1975, sau khi giành chiến thắng, Khmer Đỏ gần như ngay lập tức hướng về Trung Quốc. Họ bác bỏ phương Tây, giữ khoảng cách với Liên Xô – vốn không nhiệt tình ủng hộ họ trong cuộc nội chiến – và lo ngại ảnh hưởng của Việt Nam. Mặc dù Trung Quốc từng ủng hộ Hoàng thân Norodom Sihanouk chống lại Khmer Đỏ trong những năm 1960, nhưng bối cảnh địa chính trị đã đẩy hai bên xích lại gần nhau. Trung Quốc nhanh chóng công nhận chính phủ mới, khôn khéo nhấn mạnh vai trò của Sihanouk – người đang sống lưu vong tại Bắc Kinh – như một cầu nối quan trọng.
Hình ảnh Ieng Sary, một trong những nhân vật chủ chốt của Khmer Đỏ.
Tuy nhiên, ngay từ đầu, Khmer Đỏ đã thể hiện rõ ý định độc lập. Tuyên bố của họ về việc không cho phép bất kỳ quốc gia nào đặt căn cứ quân sự trên lãnh thổ Campuchia là một thông điệp gửi đến cả Việt Nam và Trung Quốc. Mặc dù cần viện trợ, Khmer Đỏ vẫn cảnh giác với sự can thiệp từ bên ngoài, thể hiện qua việc giám sát chặt chẽ các nhà ngoại giao Trung Quốc tại Phnom Penh.
Viện trợ và ngờ vực
Trung Quốc đã nhanh chóng cung cấp viện trợ cho Khmer Đỏ, bao gồm vũ khí, lương thực, và hỗ trợ kỹ thuật. Sự ủng hộ này xuất phát từ toan tính chiến lược của Bắc Kinh nhằm tạo đối trọng với Việt Nam – quốc gia đang ngày càng xích lại gần Liên Xô. Tuy nhiên, những chính sách cực đoan của Khmer Đỏ, đặc biệt là việc di tản Phnom Penh và bãi bỏ tiền tệ, đã gây ra nhiều lo ngại cho Trung Quốc. Vụ bắt giữ tàu hàng Mỹ U.S.S. Mayaguez càng làm phức tạp thêm mối quan hệ vốn đã mong manh này.
Mặc dù vậy, Trung Quốc vẫn tiếp tục viện trợ, coi đó là cách để duy trì ảnh hưởng và ngăn chặn sự sụp đổ của đồng minh. Mao Trạch Đông, dù cảnh báo Pol Pot về việc sao chép mô hình cách mạng Trung Quốc, vẫn dành lời khen ngợi và cam kết viện trợ đáng kể. Chu Ân Lai cũng bày tỏ lo ngại về sự tàn bạo của Khmer Đỏ, nhưng những lời khuyên của ông dường như không được tiếp thu.
Tự lực cánh sinh và sự phụ thuộc
Mối quan hệ giữa Trung Quốc và Khmer Đỏ được đánh dấu bởi sự mâu thuẫn giữa tự lực cánh sinh và sự phụ thuộc. Khmer Đỏ liên tục khẳng định độc lập và miễn cưỡng nhận viện trợ, lo sợ trở thành “vệ tinh” của Trung Quốc. Hiến pháp năm 1976 của Campuchia Dân chủ thậm chí còn cấm mọi hình thức can thiệp từ bên ngoài.
Tuy nhiên, thực tế là Khmer Đỏ phụ thuộc rất nhiều vào viện trợ của Trung Quốc. Họ nhận vũ khí, hàng hóa, và hỗ trợ kỹ thuật, nhưng luôn giữ khoảng cách và nghi kỵ với các cố vấn Trung Quốc. Sự mâu thuẫn này phản ánh sự phức tạp trong mối quan hệ giữa một cường quốc đang trỗi dậy và một chế độ nhỏ bé nhưng đầy tham vọng.
Bài học lịch sử
Mối quan hệ giữa Trung Quốc và Khmer Đỏ là một minh chứng cho sự phức tạp của các liên minh chính trị trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh. Sự kết hợp giữa viện trợ, ngờ vực, và toan tính chiến lược đã tạo ra một mối quan hệ đầy mâu thuẫn, cuối cùng dẫn đến bi kịch cho nhân dân Campuchia. Bài học lịch sử này vẫn còn nguyên giá trị trong việc nghiên cứu quan hệ quốc tế đương đại, đặc biệt là trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị ngày càng gia tăng.
Tài liệu tham khảo
- Ciorciari, John D. (2013). “China and the Pol Pot Regime”. Cold War History, Vol. 14, No. 2, pp. 215-235.
- Chandler, David P. (1999). Brother Number One: A Political Biography of Pol Pot. Westview Press.
- Kiernan, Ben. (1996). The Pol Pot Regime: Race, Power, and Genocide in Cambodia under the Khmer Rouge, 1975–79. Yale University Press.
- Richardson, Sophie. (2009). China, Cambodia, and the Five Principles of Peaceful Co-Existence. Columbia University Press.
- Ross, Robert S. (1988). The Indochina Tangle: China’s Vietnam Policy, 1975–1979. Columbia University Press.
