Những năm tháng sau khi Tổng Bí thư Chernenko qua đời vào năm 1985, cho đến khi Vladimir Putin lên nắm quyền tổng thống, là một giai đoạn biến động sâu sắc trong lịch sử Nga, gợi nhớ đến “Thời kỳ Bất ổn” đầu thế kỷ 17. Cải cách hệ thống dưới thời Gorbachev đã dẫn đến sự sụp đổ của Liên Xô, suy thoái kinh tế trầm trọng, biến động xã hội, và đánh mất vị thế siêu cường của Nga. Hành trình đầy biến động này đặt ra những câu hỏi quan trọng về bản chất của cải cách, vai trò của lãnh đạo, và thách thức của việc xây dựng một quốc gia mới.
Nội dung
Gorbachev: Hy Vọng Và Thất Vọng Của Perestroika
Mikhail Gorbachev, sinh năm 1931, vươn lên nắm quyền với một lý lịch ấn tượng và tầm nhìn cải cách. Là một người thuộc thế hệ hậu Stalin, Gorbachev chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi Khrushchev và những chuyến công du nước ngoài, từ đó hình thành một tư tưởng cởi mở và phê phán hơn về hệ thống Xô Viết. Với sự hỗ trợ của các nhà trí thức như Aleksandr Iakovlev và vợ ông – Raisa, Gorbachev nhận thức rõ sự trì trệ của nền kinh tế và kêu gọi thay đổi.
Mikhail Gorbachev tại hội nghị Geneva, 1985Tổng Bí thư Gorbachev tại Geneva, Thụy Sĩ, năm 1985, thể hiện hình ảnh một nhà lãnh đạo trẻ trung và đầy triển vọng.
Gorbachev bắt đầu bằng việc củng cố quyền lực và thay đổi đội ngũ lãnh đạo, nhấn mạnh vào kỷ luật và tăng trưởng kinh tế thông qua chương trình “tăng tốc” (uskorenie). Tuy nhiên, những nỗ lực này vấp phải rào cản cấu trúc của nền kinh tế Liên Xô, vốn phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu nguyên liệu thô và đối mặt với giá năng lượng giảm. Nông nghiệp cũng là một gánh nặng, với năng suất thấp và nhu cầu nhập khẩu ngũ cốc lớn.
Tuần hành chống nghiện rượuChiến dịch chống nghiện rượu, một trong những nỗ lực cải cách ban đầu của Gorbachev, lại gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực.
Trên trường quốc tế, Gorbachev theo đuổi chính sách hòa hoãn với phương Tây nhằm giảm chi tiêu quân sự. Thảm họa Chernobyl càng củng cố quyết tâm của ông trong việc giải trừ quân bị hạt nhân. Tuy nhiên, sự cứng rắn của Mỹ dưới thời Reagan và những gánh nặng từ các đồng minh thuộc thế giới thứ ba, đặc biệt là cuộc xung đột ở Afghanistan, đã cản trở những nỗ lực này.
Thảm họa Chernobyl năm 1986 là một cú sốc lớn, thúc đẩy Gorbachev theo đuổi chính sách giải trừ quân bị hạt nhân mạnh mẽ hơn.
Perestroika, ban đầu chỉ là những cải cách khiêm tốn, dần chuyển thành một cuộc tái thiết triệt để. Việc dân chủ hóa thông qua các cuộc bầu cử tự do đã mở ra cơ hội cho phe đối lập, nhưng cũng làm suy yếu quyền lực của Gorbachev. Glasnost (cởi mở) mang lại tự do báo chí, nhưng cũng phơi bày những sai lầm của quá khứ và làm xói mòn tính chính danh của chế độ.
Khủng hoảng kinh tế Liên XôKhủng hoảng kinh tế những năm cuối thập niên 1980 khiến người dân Liên Xô phải xếp hàng dài để mua nhu yếu phẩm.
Yeltsin: Liệu Pháp Sốc Và Hỗn Loạn
Sự sụp đổ của Liên Xô năm 1991 đánh dấu một bước ngoặt lịch sử, nhưng cũng đặt ra những thách thức to lớn cho nước Nga non trẻ. Yeltsin, tổng thống đầu tiên của Nga, áp dụng “liệu pháp sốc” – một phương pháp chuyển đổi nhanh chóng sang nền kinh tế thị trường tự do. Tuy nhiên, chính sách này đã gây ra lạm phát phi mã, suy thoái kinh tế, và bất ổn xã hội.
Lễ hội âm nhạc hoà bình MoscowLễ hội Âm nhạc Hòa bình Moscow năm 1989, với sự tham gia của các ban nhạc rock phương Tây, là một biểu tượng của sự cởi mở dưới thời Gorbachev.
Cuộc đối đầu giữa Yeltsin và Quốc hội leo thang thành bạo lực vào năm 1993, làm xói mòn niềm tin vào nền dân chủ non trẻ. Yeltsin củng cố quyền lực tổng thống, nhưng sự thiếu tầm nhìn chiến lược, tham nhũng tràn lan, và sự ảnh hưởng của nhóm “Gia đình” đã làm suy yếu chính quyền. Việc thay đổi liên tục các quan chức cấp cao càng làm gia tăng sự hỗn loạn.
Yeltsin đi bỏ phiếuYeltsin đi bỏ phiếu trong cuộc bầu cử tổng thống năm 1991, đánh dấu bước chuyển đổi sang một kỷ nguyên mới cho nước Nga.
Nhà Quốc hội Nga bốc cháyNhà Quốc hội Nga bốc cháy trong cuộc đối đầu giữa Yeltsin và Quốc hội năm 1993, một minh chứng cho sự bất ổn chính trị thời kỳ hậu Xô Viết.
Kinh tế Nga tiếp tục suy thoái trầm trọng, dẫn đến sự sụt giảm nghiêm trọng về GDP, sản xuất công nghiệp và nông nghiệp. Việc tư hữu hóa tài sản nhà nước diễn ra với nhiều bê bối, làm giàu cho một số ít “đầu sỏ tài phiệt” nhưng không mang lại lợi ích cho đất nước. Chính sách tân tự do bị chỉ trích là nguyên nhân làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng.
Hướng Đi Mới: Tìm Kiếm Ổn Định
Trước thềm thiên niên kỷ mới, nước Nga đối mặt với những thách thức to lớn. Suy thoái kinh tế, bất ổn chính trị, và sự mất phương hướng trong quan hệ quốc tế đòi hỏi một hướng đi mới. Trong bối cảnh đó, Yeltsin đã bổ nhiệm Vladimir Putin làm thủ tướng, mở ra một chương mới trong lịch sử Nga.
Yeltsin và con gáiYeltsin và con gái Tatiana Diachenko, người bị cáo buộc có ảnh hưởng lớn đến các quyết định của tổng thống.
Yeltsin và đầu sỏ tài phiệt Boris Berezovskii, minh chứng cho mối quan hệ phức tạp giữa chính trị và kinh doanh trong thời kỳ Yeltsin.
Yeltsin và Pavel Borodin, một quan chức Điện Kremlin bị cáo buộc tham nhũng.
Tỷ phú Mikhail Khodorkovskii, người được hưởng lợi từ chương trình tư hữu hóa gây tranh cãi.
Biểu tình phản đối YeltsinBiểu tình phản đối Yeltsin năm 1998, phản ánh sự bất mãn của người dân với tình hình kinh tế và chính trị.
Người dân Moscow tích trữ hàng hoáNgười dân Moscow tích trữ hàng hóa trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 1998, cho thấy sự bất ổn và lo lắng về tương lai.
Thợ mỏ đình côngThợ mỏ đình công vì bị nợ lương, phản ánh khó khăn của người lao động trong thời kỳ chuyển đổi kinh tế.
Donald Trump trong chuyến thăm Moscow năm 1996, minh chứng cho sự quan tâm của các nhà đầu tư nước ngoài đối với thị trường Nga, dù còn nhiều rủi ro.
Người dân Moscow xếp hàng mua sữaNgười dân Moscow xếp hàng mua sữa giá rẻ năm 1998, một hình ảnh quen thuộc trong thời kỳ khó khăn.
Người biểu tình đốt cờ Mỹ phản đối cuộc không kích của NATO vào Nam Tư, cho thấy sự căng thẳng trong quan hệ Nga-Phương Tây.
Yeltsin tuyên bố từ chức năm 1999, kết thúc một chương đầy biến động và mở ra một kỷ nguyên mới dưới sự lãnh đạo của Putin.
Gia đình ở Moscow xem Yeltsin từ chứcMột gia đình ở Moscow theo dõi lễ từ chức của Yeltsin, một khoảnh khắc lịch sử đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên.
“Baltic Way” năm 1989, cuộc biểu tình ôn hòa của người dân ba nước Baltic đòi độc lập, là một biểu tượng cho làn sóng dân tộc chủ nghĩa trỗi dậy trong lòng Liên Xô.
Hội nghị thượng đỉnh ReykjavikHội nghị Thượng đỉnh Reykjavik năm 1986 giữa Reagan và Gorbachev, dù không đạt được đột phá về giải trừ quân bị, vẫn là một bước tiến quan trọng trong quan hệ Mỹ-Liên Xô.
Giai đoạn chuyển đổi từ Gorbachev đến Putin là một thời kỳ đầy biến động và khó khăn cho nước Nga. Những nỗ lực cải cách, dù xuất phát từ thiện chí, lại dẫn đến những hậu quả không lường trước. Bài học lịch sử này nhắc nhở chúng ta về sự phức tạp của quá trình chuyển đổi chính trị và kinh tế, cũng như tầm quan trọng của việc xây dựng thể chế vững chắc và lãnh đạo sáng suốt.
