Từ Điều Ước Nam Kinh Đến Thiên Tân: Cuộc Chiến Giành Lợi Ích Của Liệt Cường Tại Trung Quốc (1842-1860)

Sau thất bại cay đắng trong Chiến tranh Nha phiến lần thứ nhất và bản điều ước bất bình đẳng Nam Kinh năm 1842, Trung Quốc bước vào một giai đoạn đầy biến động. Các cường quốc phương Tây, với tham vọng bành trướng thuộc địa và lợi ích kinh tế, liên tục gây sức ép, châm ngòi cho những cuộc xung đột mới, đẩy nhà Thanh vào thế bế tắc. Bài viết này sẽ tập trung phân tích giai đoạn từ sau điều ước Nam Kinh đến Thiên Tân (1842-1860), phơi bày tham vọng của các cường quốc và những nỗ lực của nhà Thanh trong việc bảo vệ chủ quyền, đồng thời rút ra những bài học lịch sử cho đến ngày nay.

Lễ ký kết Điều ước Thiên Tân năm 1858

Thái Độ Cứng Rắn Của Nhà Thanh Và Tham Vọng Của Liệt Cường

Sau điều ước Nam Kinh, Anh Quốc được hưởng nhiều lợi ích, nhưng vẫn chưa thỏa mãn. Họ đòi hỏi mở rộng thông thương, hợp pháp hóa buôn bán nha phiến, tự do truyền giáo và thiết lập cơ quan ngoại giao tại Bắc Kinh. Mỹ, với vị thế mới nổi, cũng mong muốn chia phần lợi ích. Pháp, bên cạnh lợi ích kinh tế, còn muốn bảo vệ các giáo sĩ và mở rộng ảnh hưởng tôn giáo.

Ngược lại, vua Hàm Phong của nhà Thanh, với ý chí tự cường, tỏ ra cứng rắn với ngoại bang. Ông cho rằng chính sách hòa hoãn trước đây là sai lầm, cần phải tăng cường phòng thủ và chống lại sự xâm nhập của phương Tây. Sự kiện thuyền buồm Á La (Arrow) của Trung Quốc bị bắt giữ tại Quảng Châu năm 1856 đã trở thành cái cớ cho Anh Quốc phát động Chiến tranh Nha phiến lần thứ hai.

Liên Quân Anh – Pháp Gây Hấn Và Cơ Hội Cho Nga – Mỹ

Trong khi Anh và Pháp sử dụng vũ lực, Nga và Mỹ lại chọn cách tiếp cận ngoại giao. Nga, lợi dụng mâu thuẫn giữa Trung Quốc và các cường quốc khác, âm thầm thỏa thuận phân chia biên giới ở phía Bắc, chiếm đoạt vùng lãnh thổ rộng lớn. Mỹ, tuy tuyên bố trung lập, nhưng vẫn ngầm ủng hộ Anh, Pháp để đạt được mục tiêu sửa đổi điều ước và mở rộng lợi ích.

Tháng 12/1857, liên quân Anh – Pháp tấn công Quảng Châu. Quân triều đình chống cự quyết liệt dưới sự chỉ huy của Tổng đốc Diệp Danh Sâm, nhưng cuối cùng thất bại. Quảng Châu rơi vào tay quân xâm lược.

Minh Ước Thiên Tân Và Những Bất Công Mới

Thất bại tại Quảng Châu khiến nhà Thanh lo sợ. Để tránh cho chiến tranh lan rộng, triều đình chấp nhận đàm phán với liên quân Anh – Pháp tại Thiên Tân. Ngày 26/6/1858, dưới sự uy hiếp của quân đội phương Tây, Điều ước Thiên Tân được ký kết, với những điều khoản bất bình đẳng:

• Cho phép các nước phương Tây lập sứ quán tại Bắc Kinh.
• Mở thêm 10 cảng thông thương cho các nước phương Tây, bao gồm cảng ở sông Trường Giang.
• Cho phép tàu chiến nước ngoài đi lại tự do trên sông Trường Giang.
• Hợp pháp hóa việc buôn bán nha phiến.
• Bồi thường chiến phí cho Anh, Pháp.

Vua Hàm Phong [1831-1861]

Vua Hàm Phong (1831-1861)

Liên Quân Anh – Pháp Đánh Bắc Kinh Và Hậu Quả Nặng Nề

Điều ước Thiên Tân, tuy mang lại hòa bình tạm thời, nhưng lại châm ngòi cho những mâu thuẫn mới. Năm 1859, lợi dụng việc triều đình từ chối cho sứ thần Anh vào Bắc Kinh bằng đường sông Bạch Hà, liên quân Anh – Pháp lại tấn công Ðại Cô. Lần này, quân triều đình dưới sự chỉ huy của Tăng Cách Lâm Thấm đã chiến đấu dũng cảm, gây cho quân xâm lược nhiều tổn thất. Tuy nhiên, với lực lượng vượt trội, liên quân Anh – Pháp vẫn giành chiến thắng, mở đường tiến đánh Bắc Kinh.

Liên quân Anh Pháp cướp phá tại vườn ngự uyển Viên Minh, 1860

Liên quân Anh – Pháp cướp phá tại vườn ngự uyển Viên Minh, 1860

Tháng 10/1860, liên quân Anh – Pháp chiếm được Bắc Kinh. Vua Hàm Phong phải chạy lên Nhiệt Hà. Quân xâm lược cướp bóc kinh thành, đốt phá và cướp bóc tàn bạo vườn Viên Minh – biểu tượng cho sự thịnh vượng và tinh hoa văn hóa của nhà Thanh. Sự kiện này trở thành nỗi nhục nhã lớn nhất trong lịch sử cận đại Trung Quốc.

Kết Luận

Giai đoạn từ sau điều ước Nam Kinh đến Thiên Tân đánh dấu một giai đoạn đen tối trong lịch sử Trung Quốc. Sự suy yếu của nhà Thanh, cùng với tham vọng của các cường quốc phương Tây, đã đẩy đất nước vào vòng xoáy chiến tranh và nhượng bộ.

Tuy nhiên, bên cạnh những thất bại, tinh thần yêu nước và ý chí chống giặc ngoại xâm của nhân dân Trung Quốc vẫn luôn kiên cường. Những bài học về sự lạc hậu, bảo thủ, dẫn đến mất nước, và tinh thần đoàn kết, tự cường là vô cùng quý báu cho đến ngày nay, không chỉ cho Trung Quốc, mà còn cho tất cả các quốc gia trên thế giới trong bối cảnh thế giới ngày càng phức tạp.