Năm 2017, trong khi nước Mỹ lặng lẽ bước qua 150 năm ngày Alaska chính thức về tay mình, thì bên kia bán cầu, một bộ phận người Nga theo chủ nghĩa dân tộc cực hữu lại rầm rộ kỉ niệm sự kiện này bằng những lời kêu gọi đòi chính quyền Mỹ trả lại vùng đất lịch sử. Sự kiện bán Alaska năm 1867 tuy ít được nhắc đến ở Mỹ, nhưng với người Nga, nó vẫn là một vết thương lòng âm ỉ, khơi dậy những tranh cãi về được mất và hối tiếc về một quyết định lịch sử.
Vào ngày 30 tháng 3 năm 1867, tại thủ đô Washington D.C, Ngoại trưởng Hoa Kỳ William H. Seward và Nam tước Edouard de Stoeckl, phái viên của Sa hoàng Nga, đã chính thức đặt bút ký kết Hiệp ước nhượng lại Alaska cho Hoa Kỳ. Với giá 7,2 triệu USD, Sa hoàng Alexander II đã trao cho Mỹ vùng đất Alaska rộng lớn – chấm dứt 125 năm Nga hiện diện tại Bắc Mỹ. Ngày nay, Alaska là một trong những bang giàu có nhất nước Mỹ nhờ nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú như dầu mỏ, vàng, cá, cùng vị trí chiến lược then chốt án ngữ con đường tiến vào Bắc Cực.
Vậy điều gì đã dẫn đến quyết định đầy bất ngờ của nước Nga?
Câu chuyện bắt đầu từ đầu thế kỷ 18, khi Sa hoàng Pyotr Đại đế, vị vua khai sáng của nước Nga, mong muốn mở rộng bờ cõi đế chế về phía đông. Ông đã tài trợ cho hai cuộc thám hiểm do nhà hàng hải người Đan Mạch Vitus Bering chỉ huy. Năm 1741, Bering đã vượt qua eo biển sau này mang tên ông, đặt chân lên vùng đất Alaska ngày nay và tuyên bố chủ quyền với vùng đất mới cho nước Nga.
Tuy nhiên, việc duy trì sự hiện diện tại vùng đất xa xôi này không hề dễ dàng. Khí hậu băng giá khắc nghiệt khiến việc định cư và phát triển nông nghiệp trở nên bất khả thi. Alaska trở thành “Siberia của Siberia”, theo lời nhà khảo cổ học Ty Dilliplane, một vùng đất hoang vu, khó tiếp tế và còn khó bảo vệ hơn.
Thời điểm những năm 1850, nước Nga sa lầy vào cuộc chiến tranh Crimea tốn kém với liên minh Anh – Pháp, khiến ngân khố quốc gia cạn kiệt. Trong bối cảnh đó, Sa hoàng Alexander II lo ngại Anh Quốc, với vị thế hùng mạnh tại Canada, sẽ nhân cơ hội thôn tính Alaska. Quyết định bán Alaska cho Mỹ được đưa ra như một giải pháp tình thế nhằm tránh nguy cơ mất trắng vùng đất này.
Thông tin về thỏa thuận giữa Nga và Mỹ đã gây ra làn sóng phản đối dữ dội trong lòng nước Mỹ. Nhiều người chế giễu Ngoại trưởng Seward, gán cho ông biệt danh “Seward khờ dại” vì chấp nhận mua một vùng đất hoang vu, băng giá.
Tuy nhiên, lịch sử đã chứng minh tầm nhìn chiến lược của William H. Seward. Alaska ẩn chứa tiềm năng to lớn về tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt là dầu mỏ. Việc kiểm soát Alaska cũng giúp Mỹ khẳng định vị thế cường quốc tại Thái Bình Dương, đồng thời ngăn chặn sự bành trướng của Anh Quốc. Thương vụ Alaska trở thành một trong những thương vụ bất động sản thành công nhất lịch sử, mang lại cho nước Mỹ nguồn lợi khổng lồ.
Việc Nga bán Alaska cho Mỹ đến nay vẫn là chủ đề gây tranh cãi, đặc biệt trong bối cảnh chủ nghĩa dân tộc Nga trỗi dậy. Giới tinh hoa Nga ngày nay nhìn nhận sự kiện năm 1867 như một sai lầm lịch sử, một minh chứng cho sự yếu kém của chế độ Sa hoàng.
Sự kiện sáp nhập Crimea năm 2014 càng khoét sâu tâm lý muốn khôi phục lại vị thế cường quốc của nước Nga. Những lời kêu gọi đòi lại Alaska, dù chỉ là tiếng nói thiểu số, cũng phần nào cho thấy tâm lý tiếc nuối, hoài niệm về một thời kỳ hoàng kim của nước Nga.
Dù vậy, Điện Kremlin hiện tại không có ý định đòi lại Alaska. Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov khẳng định Nga không có tham vọng bành trướng lãnh thổ, thay vào đó, nước này hướng tới xây dựng mối quan hệ hợp tác, cùng có lợi với các nước láng giềng.
Tuy nhiên, câu chuyện về Alaska vẫn là lời nhắc nhở về những khúc mắc lịch sử, về tham vọng quyền lực và những toan tính địa chính trị giữa các cường quốc. Nó cũng là bài học về tầm nhìn chiến lược, về sự nhạy bén trong việc nắm bắt thời cơ để tạo dựng vị thế và sức mạnh trên trường quốc tế.
