Hymnal Depicting the Battle of Avarayr.
Bức tranh Thánh ca mô tả Trận Avarayr, thế kỷ 15, Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, New York.
Giữa dòng chảy lịch sử đầy biến động của thế kỷ 4 và 5 sau Công Nguyên, một vị anh hùng đã dũng cảm đứng lên bảo vệ đức tin và dân tộc Armenia khỏi sự đồng hóa của Đế chế Sassanid hùng mạnh. Đó chính là Vardan Mamikonian, vị tướng tài ba và là biểu tượng bất khuất của tinh thần Armenia. Câu chuyện về ông và gia tộc Mamikonian đầy quyền lực đã in đậm dấu ấn trong sử sách, là minh chứng cho lòng dũng cảm, lòng trung thành và tinh thần kiên cường của người Armenia trước những thử thách nghiệt ngã.
Khởi Nguồn Huyền Thoại Gia Tộc Mamikonian
Nguồn gốc của gia tộc Mamikonian cho đến nay vẫn là một ẩn số, là đề tài nghiên cứu và tranh luận của nhiều sử gia. Tương truyền, gia tộc này được thành lập bởi hai quý tộc người Trung Quốc, được cho là đến từ nhà Hán, mang họ “Chem”. Sau khi thất bại trong cuộc chiến tranh giành quyền lực, hai anh em này chạy trốn đến Ba Tư và được vua Ba Tư gửi đến Armenia. Tại đây, họ đã gây dựng nên gia tộc Mamikonian hùng mạnh.
Tuy nhiên, giả thuyết này vẫn còn nhiều điểm chưa sáng tỏ. Sử gia Edward Gibbon, tác giả của bộ sử thi đồ sộ “Sự suy tàn và sụp đổ của Đế chế La Mã”, lại đưa ra một giả thuyết khác. Theo ông, người sáng lập ra gia tộc Mamikonian là Mamgo, một người Scythia phải chạy trốn đến triều đình Sassanid sau khi chọc giận hoàng đế của mình.
Bất chấp những tranh cãi về nguồn gốc, gia tộc Mamikonian đã nhanh chóng vươn lên trở thành một trong những gia tộc quyền quý và có ảnh hưởng nhất trong lịch sử Armenia.
Từ Bóng Tối Đến Đỉnh Cao Quyền Lực
Sức mạnh của gia tộc Mamikonian được xây dựng dựa trên hai yếu tố chủ chốt: đất đai rộng lớn và quyền lực quân sự. Họ sở hữu những vùng đất rộng lớn ở Tây Bắc và Tây Nam Armenia, bao gồm tỉnh Tayk và khu vực Tarawn. Gia tộc này tiếp tục mở rộng quyền sở hữu đất đai thông qua các cuộc hôn nhân chính trị, điển hình là cuộc hôn nhân giữa Hamazasp Mamikonian với con gái duy nhất của Thượng phụ Sahak Đại đế, biến họ trở thành chủ đất lớn nhất Armenia.
Yếu tố thứ hai góp phần vào quyền lực của gia tộc Mamikonian chính là việc nắm giữ chức vụ “sparapet” – tổng chỉ huy quân đội Armenia – một chức vụ cha truyền con nối. Ngay cả những người cai trị Armenia cũng không có quyền phế truất chức vụ này của gia tộc Mamikonian. Gia tộc này cũng nắm giữ chức vụ cha truyền con nối “dayeak” – người giám hộ hoàng gia, tăng thêm uy thế và ảnh hưởng của họ trong triều đình.
Dù nắm trong tay quyền lực to lớn, gia tộc Mamikonian chưa bao giờ chính thức cai trị Armenia. Nguyên nhân là do luật lệ kế vị ngai vàng của Armenia quy định rõ ràng về dòng dõi Arsacid. Tuy nhiên, khi vương triều Arsacid dần suy yếu, gia tộc Mamikonian bắt đầu gây ảnh hưởng mạnh mẽ lên chính trị và quân sự Armenia. Họ là lá chắn vững chắc bảo vệ Armenia khỏi các thế lực xâm lược, đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định và độc lập của quốc gia.
Vardan Mamikonian – Ngôi Sao Sáng Chói Của Gia Tộc
Quân đội Armenia do Vardan Mamikonian lãnh đạo tại Trận Avarayr.
Trong số những thành viên lừng lẫy của gia tộc Mamikonian, Vardan Mamikonian nổi lên như một vị anh hùng dân tộc, là biểu tượng của lòng dũng cảm, tinh thần bất khuất và lòng trung thành với đức tin. Sinh ra vào khoảng năm 387 CN tại Artaxata, Vardan lớn lên trong giai đoạn đầy biến động của lịch sử Armenia. Năm 428 CN, Vương quốc Armenia sụp đổ sau nhiều thế kỷ tồn tại, trở thành một tỉnh của Đế chế Sassanid hùng mạnh.
Là một người Armenia và là một Cơ đốc nhân sùng đạo, Vardan Mamikonian không thể chấp nhận chính sách đồng hóa văn hóa và tôn giáo của người Sassanid. Năm 451 CN, ông đứng lên lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống lại ách thống trị của Đế chế Sassanid, châm ngòi cho một trong những chương sử hào hùng nhất của dân tộc Armenia.
Cuộc khởi nghĩa của Vardan bùng nổ sau khi vua Yazdegerd II của Sassanid ra lệnh cho người Armenia từ bỏ Cơ đốc giáo và cải sang Hỏa giáo – quốc giáo của Đế chế Sassanid. Vardan, với cương vị là “sparapet”, đã dũng cảm đứng lên phản đối sắc lệnh này. Ông tập hợp lực lượng, kêu gọi người Armenia đoàn kết, bảo vệ đức tin và bản sắc dân tộc.
Trận Avarayr – Khúc Ca Bi tráng Của Lòng Dũng Cảm
Trận Avarayr, bởi một họa sĩ thế kỷ 19.
Ngày 2 tháng 6 năm 451 CN, trên mảnh đất Avarayr, gần thị trấn Maku ngày nay, trận chiến định mệnh đã diễn ra giữa đội quân Armenia do Vardan Mamikonian lãnh đạo và quân đội Sassanid hùng mạnh. Mặc dù chỉ có 6 vạn quân, ít hơn nhiều so với quân số 20 vạn của đối phương, nhưng với lòng dũng cảm và tinh thần chiến đấu ngoan cường, quân đội Armenia đã chiến đấu hết mình, quyết bảo vệ đức tin và tự do của dân tộc.
Trận chiến diễn ra vô cùng ác liệt. Quân đội Armenia, dưới sự chỉ huy tài ba của Vardan, đã chiến đấu quả cảm, gây cho quân Sassanid nhiều tổn thất nặng nề. Tuy nhiên, với lực lượng áp đảo và trang bị vượt trội, quân Sassanid cuối cùng đã giành được chiến thắng. Vardan Mamikonian, vị anh hùng dân tộc Armenia, đã anh dũng hy sinh trên chiến trường cùng với hàng ngàn binh sĩ của mình.
Avarayr – Chiến Thắng Từ Chính Sự Hy Sinh
Mặc dù thất bại về mặt quân sự, nhưng Trận Avarayr lại được coi là một chiến thắng tinh thần của người Armenia. Chính sự hy sinh anh dũng của Vardan Mamikonian và các chiến binh Armenia đã khơi dậy ngọn lửa đấu tranh chống lại ách đô hộ của người Sassanid. Trận chiến đã khẳng định ý chí bất khuất và lòng kiên định với đức tin Cơ đốc của người Armenia.
Hơn nữa, thắng lợi của người Sassanid tại Avarayr chỉ là một chiến thắng kiểu Pyrros. Họ phải trả giá đắt cho chiến thắng này với tổn thất nặng nề về lực lượng. Điều này khiến cho người Sassanid không thể tiếp tục các chiến dịch quân sự quy mô lớn nhằm đàn áp người Armenia.
Sau Trận Avarayr, cuộc đấu tranh của người Armenia vẫn tiếp diễn dưới hình thức chiến tranh du kích kéo dài dai dẳng. Cuối cùng, năm 484 CN, Hiệp ước Nvarsak được ký kết, trong đó người Sassanid chính thức công nhận quyền tự do tôn giáo của người Armenia. Đây là một thắng lợi quan trọng, ghi nhận sự kiên cường của người Armenia trong việc bảo vệ đức tin và bản sắc văn hóa của mình.
Di Sản Của Gia Tộc Mamikonian – Niềm Tự Hào Của Dân Tộc Armenia
Mặc dù gia tộc Mamikonian suy tàn vào thế kỷ 8 CN, nhưng những đóng góp của họ cho lịch sử Armenia là không thể phủ nhận. Họ là những người bảo vệ kiên cường cho độc lập và bản sắc dân tộc Armenia, là những người đã hy sinh để bảo vệ đức tin và tự do cho dân tộc.
Vardan Mamikonian, vị anh hùng của Trận Avarayr, đã trở thành biểu tượng bất tử cho lòng dũng cảm, tinh thần bất khuất và lòng trung thành với dân tộc. Ngày nay, tên tuổi của ông được người Armenia trân trọng tưởng nhớ. Nhiều tượng đài, quảng trường, trường học… được đặt theo tên ông, nhằm tôn vinh những đóng góp vĩ đại của ông cho lịch sử và văn hóa Armenia.
Gia tộc Mamikonian, thông qua những hy sinh và cống hiến của mình, đã ghi tên mình vào lịch sử Armenia như một biểu tượng của lòng dũng cảm, tinh thần quật cường và lòng tự hào dân tộc. Câu chuyện về họ là nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ người Armenia sau này, thúc đẩy họ tiếp tục xây dựng và bảo vệ đất nước Armenia độc lập và thịnh vượng.
