Vùng Viễn Đông nước Nga, một dải đất rộng lớn trải dài dọc bờ biển Thái Bình Dương, từng là mái nhà của nhiều bộ tộc bản địa châu Á. Trong số đó, cộng đồng người Hoa, bao gồm cả người Hán và các dân tộc thiểu số ở Đông Bắc Trung Hoa, đã hiện diện từ lâu đời. Trước năm 1920, ước tính có khoảng 200.000 người Hoa sinh sống trên lãnh thổ Nga, tập trung chủ yếu ở những vùng đất mà nhà Thanh đã nhượng lại cho Sa hoàng Nga sau Hiệp ước Ái Hồn năm 1860. Tuy nhiên, chỉ trong vòng 20 năm, đến năm 1940, con số này gần như giảm về 0. Vậy điều gì đã xảy ra với cộng đồng người Hoa tại Viễn Đông nước Nga?
Sự biến mất bí ẩn này có liên quan mật thiết đến một trong những chương đen tối nhất trong lịch sử Liên Xô: cuộc Đại Thanh trừng dưới thời Stalin. Năm 1937, trong bối cảnh căng thẳng gia tăng với Nhật Bản và nỗi sợ hãi về gián điệp len lỏi trong nội bộ, chính quyền Xô Viết đã coi các cộng đồng thiểu số, đặc biệt là người Hoa và Triều Tiên ở Viễn Đông, là mối đe dọa tiềm tàng.
Kế hoạch “Trấn áp vì biên giới quốc gia của Liên Xô (1937-1938)” đã được Bộ Chính trị Liên Xô phê duyệt, mở đường cho một chiến dịch đàn áp quy mô lớn nhắm vào các cộng đồng này.
Bản đồ Viễn Đông nước Nga
Vladivostok – Từ Hải Sâm Uy Đến Căn Cứ Hải Quân
Để hiểu rõ hơn về bối cảnh lịch sử, chúng ta cần quay trở lại thời điểm trước khi vùng Viễn Đông thuộc về Nga. Vladivostok, thành phố cảng quan trọng nhất của Nga ở Thái Bình Dương, từng là một phần lãnh thổ của Trung Quốc. Người Mãn, dân tộc cai trị Trung Quốc dưới thời nhà Thanh (1644-1912), đã gọi khu vực này là “Hải Sâm Uy”, có nghĩa là “đầm lầy có nhiều hải sâm”.
Tuy nhiên, do vị trí địa lý xa xôi và địa hình hiểm trở, triều đình Mãn Thanh không thể kiểm soát chặt chẽ khu vực này. Lợi dụng sự suy yếu của nhà Thanh sau Chiến tranh Nha phiến lần thứ nhất (1839-1842), các cường quốc phương Tây, bao gồm cả Nga, đã gia tăng sức ép lên Trung Quốc.
Năm 1858, Nga buộc nhà Thanh ký kết Hiệp ước Ái Hồn, theo đó Trung Quốc phải nhượng lại vùng lãnh thổ rộng lớn ở phía bắc sông Amur, bao gồm cả Hải Sâm Uy, cho Nga. Hai năm sau, Hiệp ước Bắc Kinh được ký kết, chính thức xác nhận quyền kiểm soát của Nga đối với khu vực này.
Việc Nga chiếm đóng vùng Viễn Đông, đặc biệt là việc thành lập thành phố Vladivostok năm 1860, đã thay đổi hoàn toàn cục diện địa chính trị khu vực. Vladivostok nhanh chóng trở thành căn cứ hải quân quan trọng nhất của Nga ở Thái Bình Dương, là cửa ngõ để Nga mở rộng ảnh hưởng xuống Đông Á.
Biến Cố 1937 Và Số Phận Của Cộng Đồng Người Hoa
Trở lại với cuộc đàn áp năm 1937, chính quyền Xô Viết đã thực hiện nhiều biện pháp hà khắc nhắm vào cộng đồng người Hoa. Hàng ngàn người bị bắt giữ, tra tấn và hành quyết mà không qua xét xử. Nhiều người khác bị buộc phải di cư đến các vùng khác của Liên Xô, chủ yếu là các khu vực hẻo lánh ở Trung Á và Siberia.
Di vật của các nạn nhân bị chôn trong các ngôi mộ tập thể, bao gồm cả vật dụng của người Hoa và Triều Tiên
Số phận của những người bị mất tích trong thời gian này vẫn còn là một bí ẩn. Một số tài liệu cho thấy nhiều người đã chết trong các trại lao động khổ sai Gulag, trong khi những người khác có thể đã bị hành quyết bí mật. Các ngôi mộ tập thể được phát hiện trong những năm gần đây xung quanh Vladivostok đã phần nào hé lộ sự tàn bạo của chiến dịch thanh trừng, nhưng số lượng nạn nhân thực sự vẫn chưa được xác định.
Góc Nhìn Hiện Đại Và Bài Học Lịch Sử
Ngày nay, chính phủ Nga đã chính thức lên án cuộc Đại Thanh trừng và công nhận những đau thương mà các nạn nhân, bao gồm cả cộng đồng người Hoa, phải gánh chịu. Tuy nhiên, vấn đề chủ quyền đối với Vladivostok vẫn là một điểm nhạy cảm trong quan hệ Nga-Trung.
Câu chuyện về cộng đồng người Hoa tại Viễn Đông Nga là một lời nhắc nhở về những hậu quả tàn tàn khốc của sự nghi kỵ, phân biệt chủng tộc và lạm dụng quyền lực. Đó là một bài học lịch sử mà chúng ta không được phép quên lãng, để xây dựng một thế giới công bằng và nhân văn hơn.
