Bài viết này phân tích tinh thần Nhật Bản qua ba khía cạnh: Võ (Bushido – tinh thần thượng võ), Nhẫn (kiên nhẫn, lý trí), và Học (khả năng tiếp thu và thích ứng). Ba yếu tố này đan xen, tạo nên nét độc đáo trong văn hóa và lịch sử Nhật Bản, đồng thời cũng là chìa khóa lý giải sự trỗi dậy của đất nước này từ một quốc đảo nhỏ bé trở thành một cường quốc.
Tinh thần Võ sĩ đạo (Bushido): Sống và chết như hoa anh đào
Hình ảnh hoa anh đào nở rộ rồi tàn lụi trong khoảnh khắc thường được dùng để minh họa cho tinh thần Võ sĩ đạo (Bushido) của người Nhật. Võ sĩ đạo không chỉ là lòng dũng cảm, mà còn là sự tận hiến, trung thành tuyệt đối, và coi trọng danh dự hơn cả mạng sống.
Họ sẵn sàng hy sinh bản thân vì chủ nhân, vì lý tưởng, và tìm kiếm cái chết vinh quang như một cách để đạt đến đỉnh cao của sự tồn tại. Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, tinh thần “coi cái chết nhẹ tựa lông hồng” này đã khiến quân đội Nhật trở nên đáng gờm trong mắt đối thủ. Tuy nhiên, cũng chính tinh thần này đã dẫn đến những bi kịch và hành động cực đoan.
Nhẫn nhịn: Bí quyết trường tồn của Thiên Hoàng và Đức Xuyên Gia Khang
Tính “Nhẫn” của người Nhật được thể hiện qua sự kiên nhẫn, lý trí, và khả năng kiềm chế cảm xúc. Lịch sử Nhật Bản ghi nhận nhiều câu chuyện về sự nhẫn nhịn phi thường. Thiên Hoàng, biểu tượng của thần thánh, đã chấp nhận trở thành bù nhìn trong suốt 800 năm dưới thời Mạc phủ. Đức Xuyên Gia Khang (Tokugawa Ieyasu, 1543-1616), một vị tướng tài ba, đã nhẫn nhục chịu đựng nhiều mất mát, thậm chí hy sinh cả vợ mình, để cuối cùng thống nhất đất nước và thiết lập nền móng cho triều đại Mạc phủ Tokugawa kéo dài 300 năm. Sự nhẫn nhịn này không phải là sự yếu đuối, mà là một chiến lược, một cách để tích lũy sức mạnh và chờ đợi thời cơ.
Học hỏi: Từ “Thoát Á nhập Âu” đến vượt mặt thầy
Người Nhật luôn nổi tiếng với khả năng học hỏi. Họ không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn biết cách áp dụng và cải tiến để phù hợp với hoàn cảnh của mình. Thời kỳ Tuỳ Đường, Nhật Bản đã cử nhiều sứ thần sang Trung Quốc học tập, tiếp thu văn hóa và chế độ, góp phần tạo nên cuộc “Cải tân Đại hoá”. Đến thời cận đại, khi phương Tây trỗi dậy, Nhật Bản đã nhanh chóng chuyển hướng, thực hiện cuộc Duy Tân Minh Trị, “Thoát Á nhập Âu”, học hỏi công nghệ và chế độ phương Tây. Chính sự học hỏi không ngừng này đã giúp Nhật Bản vươn lên trở thành cường quốc, thậm chí vượt mặt cả những người thầy của mình, như chiến thắng trước Trung Quốc trong Chiến tranh Giáp Ngọ (1894) và Nga trong Chiến tranh Nga-Nhật (1904). Một ví dụ điển hình về sự học hỏi và cải tiến là câu chuyện về Tích Điền Tín Trường (Oda Nobunaga, 1534-1582) và chiến thuật “ba bước” với súng thần công.
Kết luận: Bài học từ quá khứ, nhìn về tương lai
Võ, Nhẫn, Học – ba yếu tố này đã tạo nên bản sắc riêng của dân tộc Nhật. Sự kết hợp giữa tinh thần thượng võ, khả năng kiềm chế và tinh thần học hỏi không ngừng đã giúp Nhật Bản vượt qua nhiều khó khăn, thử thách trong lịch sử. Bài viết này không chỉ giúp chúng ta hiểu hơn về lịch sử và văn hóa Nhật Bản, mà còn cung cấp những bài học quý giá về sự thích ứng, kiên trì và tầm quan trọng của việc học hỏi không ngừng trong bối cảnh thế giới luôn biến đổi. Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa bản sắc dân tộc và tinh thần cầu tiến chính là chìa khóa thành công của Nhật Bản.
Tài liệu tham khảo:
- Website Quang Minh (Trung Quốc), bài viết đăng ngày 20/8/2009.
