Cuối thế kỷ 19, nước Pháp chứng kiến một vụ bê bối chính trị chấn động dư luận, chia rẽ xã hội và đẩy nền Cộng hòa non trẻ vào vòng xoáy khủng hoảng. Đó là Vụ án Dreyfus, một tấn bi kịch của công lý bị bóp méo, của sự kỳ thị tôn giáo và của cuộc chiến không khoan nhượng giữa chính nghĩa và dối trá.
Hình ảnh Đại úy Alfred Dreyfus trong quân phục trước khi bị tước quân hàm
Bóng đen của sự nghi ngờ
Năm 1894, giữa lúc nước Pháp vẫn chưa nguôi ngoai sau thất bại cay đắng trong Chiến tranh Pháp-Phổ, một sự kiện chấn động đã xảy ra, đẩy đất nước vào vòng xoáy của nghi ngờ và chia rẽ. Cơ quan tình báo Pháp nhận được một mảnh giấy ghi chú, được biết đến với cái tên “Le Bordereau”, tố cáo một sĩ quan cấp cao trong quân đội đã bán bí mật quân sự cho Đức.
Mọi nghi ngờ nhanh chóng đổ dồn vào Đại úy Alfred Dreyfus, một sĩ quan pháo binh tài năng nhưng lại là người Do Thái duy nhất trong đơn vị của mình. Sự kết hợp giữa định kiến chống Do Thái sâu sắc trong xã hội Pháp lúc bấy giờ và những bằng chứng sơ sài, chủ yếu dựa trên phân tích chữ viết tay đầy tranh cãi, đã khiến Dreyfus trở thành “vật tế thần” hoàn hảo cho một quân đội đang khao khát khôi phục danh dự sau thất bại nhục nhã trước người Đức.
Phiên tòa và bản án oan nghiệt
Bất chấp lời khẳng định chắc nịch về sự vô tội của mình, Dreyfus vẫn bị đưa ra tòa án quân sự vào tháng 12 năm 1894. Phiên tòa diễn ra trong bí mật, Dreyfus bị từ chối quyền tiếp cận đầy đủ các bằng chứng chống lại mình. Dư luận bên ngoài bị ảnh hưởng bởi làn sóng bài Do Thái dâng cao, đã nhanh chóng kết tội Dreyfus trước cả khi phiên tòa kết thúc.
Ngày 22 tháng 12 năm 1894, Dreyfus bị kết tội phản quốc và bị kết án tù chung thân. Hình ảnh Dreyfus, bị tước quân hàm và bị đày đến Đảo Quỷ – một thuộc địa hình sự khắc nghiệt ở Nam Mỹ – đã trở thành biểu tượng cho sự bất công và kỳ thị.
Ánh sáng le lói của công lý
Trong khi Dreyfus phải chịu đựng sự khắc nghiệt của nhà tù trên đảo xa, thì ở Pháp, anh trai ông – Mathieu Dreyfus – đã kiên trì đấu tranh để minh oan cho em trai mình. Mathieu đã tập hợp được một nhóm nhỏ những người ủng hộ, bao gồm nhà văn Émile Zola, nhà báo Bernard Lazare và Georges Picquart – người đứng đầu mới của cơ quan tình báo quân đội.
Sự thật phơi bày
Năm 1896, Picquart phát hiện ra bằng chứng mới cho thấy kẻ phản bội thực sự là Thiếu tá Ferdinand Walsin Esterhazy – một sĩ quan có lối sống xa hoa và nợ nần chồng chất. Khi Picquart báo cáo phát hiện của mình lên cấp trên, ông đã vấp phải sự phản đối quyết liệt. Quân đội, lo sợ một vụ bê bối sẽ làm hoen ố danh dự, đã tìm cách che giấu sự thật và bịt miệng Picquart.
Tuy nhiên, Mathieu Dreyfus và những người ủng hộ ông không chịu bỏ cuộc. Năm 1898, Émile Zola xuất bản một lá thư ngỏ nổi tiếng trên tờ báo L’Aurore với tựa đề “J’accuse …!”, tố cáo quân đội che giấu sự thật và bảo vệ Esterhazy. Lá thư gây chấn động dư luận, buộc chính phủ phải mở lại vụ án.
Cuộc chiến giành công lý và sự thật
Phiên tòa xét xử Esterhazy diễn ra chóng vánh và kết thúc bằng việc tuyên bố ông ta vô tội. Zola bị kết tội phỉ báng và phải lưu vong sang Anh. Tuy nhiên, vụ án Dreyfus đã phơi bày sự chia rẽ sâu sắc trong lòng nước Pháp, giữa phe bảo hoàng, giáo hội và quân đội – những người ủng hộ bản án dành cho Dreyfus – và phe cộng hòa, những người theo chủ nghĩa tự do và ủng hộ Dreyfus.
Năm 1899, Dreyfus được đưa trở lại Pháp để tái審. Phiên tòa diễn ra trong bối cảnh xã hội bất ổn, với các cuộc biểu tình ủng hộ và phản đối Dreyfus diễn ra trên khắp đất nước. Mặc dù thiếu bằng chứng rõ ràng, Dreyfus một lần nữa bị kết tội, nhưng bản án được giảm xuống còn 10 năm tù.
Nhận thấy sự chia rẽ sâu sắc mà vụ án Dreyfus gây ra, Thủ tướng Pháp khi đó là Waldeck-Rousseau đã ân xá cho Dreyfus. Mặc dù được trả tự do, Dreyfus vẫn mang nỗi oan khuất và kiên quyết đấu tranh để minh oan cho mình.
Minh oan và di sản của vụ án Dreyfus
Năm 1906, Toà án Tối cao Pháp cuối cùng đã tuyên bố Dreyfus vô tội. Dreyfus được phục hồi chức vụ trong quân đội và được trao tặng Huân chương Bắc Đẩu Bội tinh – một vinh dự cao quý nhất của nước Pháp.
Vụ án Dreyfus không chỉ đơn thuần là một vụ án oan sai, nó còn phản ánh rõ nét những vấn đề sâu xa của xã hội Pháp cuối thế kỷ 19: sự phân biệt đối xử với người Do Thái, nạn tham nhũng trong quân đội và sự lạm quyền của chính quyền. Vụ án này đã góp phần thúc đẩy phong trào đấu tranh cho nhân quyền và dân chủ ở Pháp và trên thế giới.
Bài học lớn nhất mà vụ án Dreyfus để lại cho hậu thế chính là sự cảnh tỉnh về nguy cơ của định kiến, phân biệt đối xử và sự lạm quyền. Nó nhắc nhở chúng ta rằng, công lý và sự thật cần phải được đặt lên hàng đầu, bất kể trong hoàn cảnh nào.
