Năm 1603, gần bờ biển Changi của Singapore, một sự kiện lịch sử ít được biết đến đã diễn ra, đặt nền móng cho luật quốc tế hiện đại. Đó là vụ chiếm giữ tàu buôn Bồ Đào Nha Santa Catarina bởi thuyền trưởng người Hà Lan Jacob van Heemskerk. Sự kiện này, tưởng chừng như một cuộc cướp biển thông thường, lại trở thành chất xúc tác cho sự ra đời của những nguyên tắc cơ bản về tự do hàng hải và luật chiến tranh.
Bối Cảnh Xung Đột Hàng Hải
Thế kỷ 17 chứng kiến cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các cường quốc châu Âu trong việc kiểm soát các tuyến đường thương mại với châu Á. Bồ Đào Nha, với sức mạnh hải quân vượt trội, đã thiết lập sự độc quyền trong giao thương, ngăn cản các quốc gia khác tiếp cận các cảng biển và thị trường béo bở ở phương Đông. Hà Lan, đang trong cuộc chiến tranh giành độc lập với Tây Ban Nha (lúc này đang liên minh với Bồ Đào Nha dưới triều đại Habsburg), cũng mong muốn phá vỡ thế độc quyền này.
Một bức tranh minh họa về tàu thuyền Hà Lan thế kỷ 17.
Vào ngày 25/2/1603, gần Changi, van Heemskerk, được sự hậu thuẫn của Công ty Liên hiệp Amsterdam, đã tấn công và chiếm giữ tàu Santa Catarina, chở đầy lụa, đồ sứ, long não và các hàng hóa quý giá khác. Chiến lợi phẩm được đưa về Amsterdam và bán đấu giá với số tiền khổng lồ, gây ra tranh cãi về tính hợp pháp của hành động này.
Hugo Grotius và Lý Luận “Chiến Tranh Chính Nghĩa”
Để bảo vệ cho hành động của van Heemskerk, Công ty Liên hiệp Amsterdam đã thuê Hugo Grotius, một luật sư trẻ tài năng, để biện minh cho vụ chiếm giữ. Trong tác phẩm Mare Liberum (Vùng biển tự do) và De Jure Praedae (Bàn về quyền chiếm đoạt), Grotius đã đưa ra một lập luận táo bạo: biển cả là lãnh hải quốc tế và mọi quốc gia đều có quyền tự do hàng hải. Ông cho rằng hành động của van Heemskerk là một “chiến tranh chính nghĩa” nhằm chống lại sự độc quyền thương mại của Bồ Đào Nha và bảo vệ tự do hàng hải.
Vai Trò của Johor-Riau
Điều thú vị là, van Heemskerk không hành động một mình. Ông nhận được sự hỗ trợ từ Vương quốc Johor-Riau, vốn có mối thù với Bồ Đào Nha sau khi Malacca bị chiếm đóng. Johor-Riau đã cung cấp thông tin tình báo, binh lính và thuyền cho van Heemskerk. Sự hợp tác này càng củng cố thêm cho luận điểm của Grotius, rằng van Heemskerk không phải là cướp biển mà là một chiến binh dưới quyền Johor-Riau.
Di Sản của Vụ Santa Catarina và Tính Hiện Thực
Những tư tưởng của Grotius, được khơi nguồn từ vụ Santa Catarina, đã đặt nền móng cho luật biển quốc tế hiện đại. Nguyên tắc “tự do hàng hải” của ông đã được thừa nhận trong Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982. Lý luận về “chiến tranh chính nghĩa” cũng ảnh hưởng đến Hiến chương Liên Hợp Quốc, quy định việc sử dụng vũ lực chỉ được phép trong trường hợp tự vệ hoặc được Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc phê chuẩn.
Vụ việc Santa Catarina không chỉ là một sự kiện lịch sử, mà còn mang tính thời sự. Những tranh chấp lãnh thổ và hàng hải ngày nay, đặc biệt ở Biển Đông, cho thấy tầm quan trọng của luật biển quốc tế trong việc duy trì hòa bình và ổn định toàn cầu. Việc Trung Quốc tuyên bố chủ quyền phi pháp trên Biển Đông, mâu thuẫn với nguyên tắc “tự do hàng hải”, cho thấy những tư tưởng của Grotius, được hình thành từ một sự kiện diễn ra gần Singapore hơn 400 năm trước, vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Kết Luận
Vụ chiếm giữ tàu Santa Catarina năm 1603, tưởng chừng chỉ là một sự kiện nhỏ bé, lại có tầm ảnh hưởng to lớn đến lịch sử luật pháp quốc tế. Sự kiện này đã khơi nguồn cho những tư tưởng tiên phong của Hugo Grotius, đặt nền móng cho nguyên tắc tự do hàng hải và luật chiến tranh, những nguyên tắc vẫn còn nguyên giá trị trong thế giới hiện đại. Đối với Singapore, một quốc gia đề cao tự do hàng hải và thương mại tự do, việc tìm hiểu về sự kiện này càng có ý nghĩa đặc biệt, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử và bối cảnh của luật pháp quốc tế hiện hành.
Tài liệu tham khảo:
- Rajagobal, N. (2015). Roots of international law in 1603 incident off Changi. The Straits Times.
