Ẩn mình dưới ánh nắng chói chang của bán đảo Ả Rập, Yemen hiện lên với địa hình núi non hiểm trở và những sa mạc trải dài bất tận. Dù khan hiếm tài nguyên thiên nhiên, đất nước này lại là một kho báu vô giá về văn hóa, lịch sử và cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ. Là một quốc gia theo đạo Hồi, Yemen vẫn giữ được bản sắc riêng biệt với truyền thống độc lập lâu đời, tạo nên một nét chấm phá độc đáo giữa lòng Trung Đông.
Dấu Ấn Thời Gian Và Nét Độc Đáo Trong Lòng Xã Hội
Sở hữu một bề dày lịch sử hơn 3.000 năm, Cộng hòa Yemen non trẻ ra đời năm 1990 đánh dấu cột mốc quan trọng trong hành trình tìm kiếm sự thống nhất. Sự kiện này là kết quả của sự hợp nhất giữa Cộng hòa Ả Rập Yemen ở miền núi phía Tây, từng là một phần của đế chế Ottoman, và Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Yemen ở miền Đông và Nam, giành độc lập từ tay thực dân Anh năm 1967 theo mô hình cộng sản. Sự giao thoa giữa hai chế độ chính trị đối lập tạo nên một xã hội Yemen vừa mang trong mình những tàn dư của chế độ phong kiến, vừa hòa mình vào dòng chảy hiện đại.
Câu chuyện về Othman Hussein al-Fayed, vị tù trưởng 28 tuổi của bộ lạc Abdein ở miền Bắc Yemen, là một minh chứng rõ nét cho sự tồn tại song song giữa luật lệ hiện đại và luật tục truyền thống. Từ sáng sớm tinh mơ, sân nhà Othman đã chật kín người dân trong bộ lạc đến nhờ ông phân xử các vụ việc, từ những mâu thuẫn nhỏ nhặt trong gia đình cho đến những trọng án mạng. Uy tín của Othman vang xa đến mức người dân từ các bộ lạc khác cũng tìm đến ông để mong được xét xử công bằng.
Một trong những vụ việc Othman phải giải quyết là trường hợp của Bachir, người đã gây ra án mạng trong lúc đòi nợ. Bị cảnh sát truy bắt, Bachir đã tìm đến Othman để cầu xin sự che chở theo luật tục. Anh ta đã tế lễ cừu, bò trước cửa nhà tù trưởng và đặt khẩu súng của mình vào vũng máu – một nghi thức truyền thống thể hiện lòng thành khi xin tị nạn. Othman đã tiếp nhận Bachir và tuyên bố anh ta là tù nhân của mình, tách biệt khỏi sự can thiệp của pháp luật hiện đại. Vụ việc của Bachir cho thấy quyền lực của các bộ lạc vẫn còn rất lớn ở Yemen, nơi luật tục và truyền thống vẫn được người dân tôn trọng và tuân thủ.
Luật Làng – Nền Tảng Của Sự Độc Lập
Khác với các quốc gia Trung Đông khác, nơi lực lượng cảnh sát được trao quyền hành pháp tuyệt đối, Yemen là một bức tranh đối lập đầy thú vị. Với 17 triệu dân nhưng lại sở hữu tới 50 triệu khẩu súng, Yemen là một xã hội mang đậm bản sắc bộ lạc với truyền thống độc lập lâu đời. Chính phủ gần như không thể kiểm soát hoàn toàn đất nước, thậm chí phải vô hiệu hóa mạng lưới điện thoại để ngăn chặn các bộ lạc nổi loạn liên lạc với nhau. Ở Yemen, luật lệ do các bộ lạc tự đặt ra và áp dụng mới thực sự có sức nặng, tạo nên một xã hội độc đáo “giống với châu Âu của thế kỷ 16” như lời một vị đại sứ Hà Lan từng nhận xét.
Văn hóa súng ống là một nét đặc trưng của người Yemen. Tại chợ al-Talh, một khu chợ sầm uất họp mỗi tuần ở ngoại ô Saada, du khách không khỏi choáng ngợp trước vô số loại vũ khí được bày bán công khai, từ những khẩu súng trường Kalashnikov cho đến súng trường Mauser cổ lỗ sĩ của Đức từ thế kỷ 19. Tiếng súng nổ đinh tai khi khách hàng thử hàng hòa lẫn vào tiếng rao bán hàng của các thương nhân tạo nên một thứ âm thanh hỗn độn đặc trưng. Thậm chí, lựu đạn cũng được bày bán tràn lan với giá rẻ mạt.
Súng đối với người Yemen không chỉ là công cụ tự vệ hay tấn công, mà còn là biểu tượng cho quyền lực, sự uy nghiêm và là cách để giải quyết mâu thuẫn. Việc người dân sử dụng súng ống một cách bừa bãi khiến cho tình trạng bạo lực ở Yemen luôn ở mức báo động.
Qat – “Thú Vui Tao Nhã” Của Người Yemen
Bên cạnh văn hóa súng ống, người Yemen còn nổi tiếng với thói quen nhai qat – một loại cây có chứa chất kích thích gây hưng phấn, bị cấm ở hầu hết các quốc gia Ả Rập khác. Dù được biết đến là chất gây nghiện, qat lại là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa và kinh tế của người Yemen.
Khoảng 80% dân số Yemen có thói quen nhai qat, và phần lớn thời gian trong ngày của họ đều xoay quanh loại cây này. Sau giờ làm việc, đàn ông Yemen thường tụ tập, ăn trưa và cùng nhau nhai qat cho đến tối mịt mới trở về nhà, nơi những người vợ cũng đang say sưa với “thú vui tao nhã” này.
Qat được trồng trọt phổ biến ở Yemen, chiếm đến 30% tổng sản lượng nông nghiệp của đất nước. Dù mang lại nguồn thu nhập đáng kể, việc lạm dụng qat đã gây ra nhiều hệ lụy cho xã hội Yemen, từ việc lãng phí tiền bạc, thời gian cho đến những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.
Phụ Nữ Yemen – Hành Trình Vươn Lên Giữa Xã Hội Truyền Thống
Cũng như nhiều quốc gia Hồi giáo khác, Yemen là một xã hội gia trưởng, nơi phụ nữ chịu nhiều thiệt thòi và hạn chế. Họ ít khi xuất hiện trước đám đông, không được phép đi làm, lái xe và phải che kín toàn bộ cơ thể bằng trang phục đen từ đầu đến chân mỗi khi ra ngoài.
Tuy nhiên, giữa những gam màu trầm tối của sự ràng buộc, phụ nữ Yemen vẫn ấp ủ hy vọng về một tương lai tươi sáng hơn. Tại các thành phố lớn, ngày càng có nhiều phụ nữ tham gia vào các hoạt động xã hội, chính trị và được tiếp cận với giáo dục hiện đại. Sự thay đổi tích cực này hứa hẹn sẽ mang đến cho phụ nữ Yemen một cuộc sống tự do và bình đẳng hơn trong tương lai.
Từ Hai Miền Chia Cắt Đến Khát Vọng Thống Nhất
Lịch sử Yemen là một hành trình dài đầy biến động với những cuộc chiến tranh liên miên và chia cắt đất nước. Từ thế kỷ 7, Yemen nằm dưới sự cai trị của triều đại Abbasid sau khi được Hồi giáo hóa. Trải qua nhiều biến động lịch sử, đến thế kỷ 19, Yemen bị chia cắt thành hai miền: Bắc Yemen dưới sự cai trị của các Imam (giáo sĩ Hồi giáo) và Nam Yemen là thuộc địa của Anh.
Năm 1962, Bắc Yemen tuyên bố độc lập sau cuộc đảo chính quân sự lật đổ chế độ Imam. Trong khi đó, Nam Yemen phải tiếp tục đấu tranh đến năm 1967 mới giành được độc lập từ tay thực dân Anh. Sau nhiều năm chia cắt và xung đột, hai miền Nam – Bắc Yemen đã chính thức thống nhất vào năm 1990, đánh dấu một chương mới trong lịch sử đất nước.
Tuy nhiên, những mâu thuẫn âm ỉ giữa hai miền vẫn chưa thực sự được hóa giải, dẫn đến cuộc nội chiến bùng nổ vào năm 1994. Chiến thắng thuộc về lực lượng miền Bắc đã củng cố quyền lực của Tổng thống Ali Abdullah Saleh, người lãnh đạo đất nước trong suốt hơn ba thập kỷ.
Kết Luận
Yemen là một quốc gia với bề dày lịch sử, văn hóa độc đáo và đầy mâu thuẫn. Sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại, giữa luật lệ bộ lạc và pháp luật quốc gia, giữa khát vọng tự do và những ràng buộc của xã hội đã tạo nên một Yemen đầy bí ẩn và quyến rũ. Dù phải đối mặt với nhiều thách thức, người dân Yemen vẫn kiên cường gìn giữ bản sắc văn hóa độc đáo của mình và không ngừng nỗ lực xây dựng một đất nước thống nhất, phồn vinh và phát triển.
