Giáng sinh năm 1972, trong khi thế giới đang chìm đắm trong không khí ấm áp của ngày lễ cuối năm, thì tại Hà Nội, một cuộc chiến khốc liệt đang diễn ra. Tiếng bom rơi, tiếng còi báo động inh ỏi xé tan bầu trời đêm, thay thế cho những giai điệu an lành thường thấy. Hành trình 12 ngày đêm ấy của nữ ca sĩ Joan Baez tại Hà Nội, dưới làn mưa bom B-52, đã trở thành một chứng tích lịch sử, khắc họa rõ nét bản lĩnh kiên cường của người dân Việt Nam và để lại những ký ức không thể nào quên.
Vào ngày 16/12/1972, Joan Baez, một giọng ca nổi tiếng với tinh thần phản chiến, cùng ba người Mỹ khác đặt chân đến Hà Nội. Chuyến đi của họ nhằm mục đích chứng kiến tận mắt những ảnh hưởng tàn khốc của chiến tranh và gửi gắm thông điệp hòa bình đến tù binh Mỹ bị giam giữ tại đây. Không ai ngờ rằng, chuyến đi dự kiến kéo dài một tuần lại trở thành cuộc đối mặt trực diện với một trong những chiến dịch ném bom dữ dội nhất trong lịch sử chiến tranh.
Ngay trong đêm Giáng sinh định mệnh, khi Baez và những người bạn đang ghi âm một đoạn băng tại khách sạn Hòa Bình, tiếng bom B-52 bất ngờ dội xuống, rung chuyển cả thành phố. Tiếng đàn guitar đột ngột dừng lại, thay vào đó là tiếng còi báo động vang dội. Giữa khung cảnh hỗn loạn, Baez vẫn cất cao tiếng hát, thể hiện một tinh thần bất khuất phi thường. “Đó là những chiếc Phantom,” Baez sau này nhớ lại, giọng nói vẫn còn nguyên vẹn sự kinh hoàng.
Bangkok ngày 15/12/1972, Joan Baez chuẩn bị lên máy bay tới Hà Nội qua ngả Viêng-chăn. Trên tay bà là tập thư gửi cho tù binh Mỹ ở miền Bắc Việt Nam. Đồng hành với bà còn có cựu binh phản chiến Barry Romo (trái) và Giáo sư Telford Taylor (phải) (Ảnh: UPI)
Sau khi Mỹ rút khỏi bàn đàm phán hòa bình Paris, các đợt ném bom B-52 dồn dập trút xuống Hà Nội và Hải Phòng. Mỗi chiếc B-52 có thể mang đến 30 tấn bom, đủ sức tàn phá một vùng rộng lớn. Trong vòng 12 ngày đêm, từ 18 đến 30/12, ước tính có khoảng 100.000 tấn bom đã được thả xuống hai thành phố, tương đương với sức công phá của sáu quả bom nguyên tử ném xuống Hiroshima.
Mỗi đêm, Joan Baez và những người bạn Mỹ lại cùng người dân Hà Nội chui xuống hầm trú ẩn. Những căn hầm chật hẹp, tối tăm, ngột ngạt trở thành nơi trú ẩn duy nhất trước những trận mưa bom kinh hoàng. Baez nhớ lại: “Vào ngày ném bom thứ hai… tôi nhớ là mình đang lấy thứ gì đó để ăn và có ai đó đóng sầm cửa lại. Tôi đánh rơi chiếc đĩa. Đến ngày thứ 4 và thứ 5, tôi có thể thản nhiên bước tới hầm trú ẩn.”
21/12/1972, Michael Allen, Joan Baez và Barry Romo đi bộ qua đống đổ nát ở sân bay Gia Lâm, bị ném bom hai ngày trước đó (Ảnh: Lưu trữ Bettmann)
Để động viên tinh thần mọi người, Baez đã tổ chức những buổi biểu diễn ngay trong lòng hầm. Giọng hát của bà, cất lên giữa không gian ngột ngạt, như một lời khẳng định về sức sống mãnh liệt, không gì có thể khuất phục. “Bài hát hay nhất là ‘Don’t Let Nobody Turn You Around’. Nó ngắn và dễ hiểu. Mọi người vỗ tay theo nhịp và tôi hát ‘Tôi sẽ không để Lầu Năm Góc khiến mình phải quay đầu’”, Baez chia sẻ.
Bên cạnh việc gửi thư cho tù binh chiến tranh, Baez và đoàn còn được chứng kiến tận mắt những hậu quả tang thương mà chiến tranh gây ra. Những con phố đổ nát, những ngôi nhà bị san phẳng, những bệnh viện tan hoang, tất cả đều là minh chứng cho sự tàn bạo của chiến tranh. Hình ảnh người dân Hà Nội với vành khăn tang trắng trên đầu, những người vợ mất chồng, những đứa con mất cha, đã ám ảnh tâm trí Baez mãi mãi.
Joan Baez thăm tù binh Mỹ tại Hà Nội, tháng 12 năm 1972 (Ảnh: AP)
Chuyến đi đến bệnh viện Bạch Mai – bệnh viện lớn nhất Hà Nội – đã để lại trong lòng Baez nỗi ám ảnh khôn nguôi. Bệnh viện bị đánh bom hoàn toàn, xác người xếp thành hàng dài, khung cảnh tang hoang đến tột cùng.
“Bệnh viện rất lớn. Phải mất một tiếng để đi hết. Trên đường đi, chúng tôi nhìn thấy một chiếc cần cẩu đang nhấc một tấm bê tông ra khỏi nóc một hầm trú ẩn. Trong đó có 20 hoặc 25 người. Chúng tôi đều có cảm giác nhẹ nhõm rằng họ có thể cứu tất cả ra ngoài nhưng sau đó chúng tôi được biết là họ đã không làm được. Tất cả những người trong căn hầm đó đều thiệt mạng”. Câu chuyện của Baez về bệnh viện Bạch Mai đã trở thành lời vạch trần hùng hồn cho sự tàn bạo của chiến tranh, phủ nhận hoàn toàn tuyên bố của Lầu Năm Góc về “một vài thiệt hại nhỏ do vô tình gây ra.”
Những người sống sót sau trận bom đang tìm kiếm người thân trong đống đổ nát, Hà Nội 1972 (Ảnh: Barry Romo)
12 ngày đêm ở Hà Nội là 12 ngày đêm Baez sống trong sợ hãi, ám ảnh bởi tiếng bom đạn. Thế nhưng, chính trong những ngày tháng khốc liệt ấy, bà lại tìm thấy sự kiên cường, bất khuất của con người. Đó là hình ảnh những đứa trẻ hồn nhiên chơi đùa trước cửa hầm trú ẩn, là nụ cười lạc quan của người dân Hà Nội giữa mưa bom bão đạn. Đó là hình ảnh người phụ nữ vừa mất đi người thân trong đêm bom B-52 oanh tạc, vẫn gắng gượng trở lại với công việc thường nhật.
Bệnh viện Bạch Mai bị máy bay B-52 ném bom tàn phá vào lúc 4 giờ sáng ngày 22/12/1972 (Ảnh tư liệu)
Chứng kiến sự tàn phá khủng khiếp của chiến tranh, Baez càng thêm thấu hiểu giá trị của hòa bình, ý nghĩa của cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam. Hành trình 12 ngày đêm tại Hà Nội đã trở thành một dấu mốc quan trọng trong cuộc đời nữ ca sĩ, giúp bà thấu hiểu hơn về sức mạnh của lòng dũng cảm, ý chí kiên cường và khát vọng hòa bình của con người.
