Giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, văn học Việt Nam bước vào quá trình hiện đại hóa, khởi đầu từ Nam Kỳ với sự chuyển dịch mạnh mẽ từ thơ ca sang tiểu thuyết văn xuôi quốc ngữ. Một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy quá trình này là làn sóng dịch thuật rầm rộ các tác phẩm tiểu thuyết lịch sử Trung Hoa, tạo tiền đề cho sự ra đời của tiểu thuyết lịch sử Việt Nam.
Bối Cảnh Văn Hóa – Lịch Sử Của Sự Du Nhập Tiểu Thuyết Lịch Sử Trung Hoa
Cuối thế kỷ XIX, Nam Kỳ là vùng đất mới với nền văn học non trẻ đang trong quá trình kiến tạo, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn hóa Pháp. Sự du nhập của chữ Quốc ngữ la tinh, sự phát triển của báo chí, ngành xuất bản và hệ thống trường học Pháp – Việt đã tạo điều kiện cho văn học hiện đại hình thành.
Trong bối cảnh đó, tiểu thuyết – thể loại tự sự vốn lép vế trong văn học trung đại – đã được lựa chọn làm thể loại trung tâm, một phần nhờ vào ảnh hưởng từ văn xuôi Công giáo và vai trò cầu nối của dịch thuật. Các nhà văn, đứng trước một nền văn học chưa hoàn thiện và khoảng trống sáng tác, đã tìm đến dịch thuật như một giải pháp hiệu quả để đáp ứng nhu cầu của lớp độc giả mới.
Sách chữ Nôm
Hình ảnh minh họa: Bìa sách Tam Quốc Diễn Nghĩa được xuất bản thời kỳ này
Làn Sóng Phiên Dịch Tiểu Thuyết Lịch Sử Trung Hoa Ở Nam Kỳ
Tiểu thuyết lịch sử Trung Hoa, với nội dung đề cao trung, hiếu, tiết, nghĩa, phù hợp với tâm lý và thị hiếu của độc giả Nam Kỳ lúc bấy giờ, đã được dịch và xuất bản ồ ạt.
Kể từ Tam Quốc chí tục dịch đăng trên báo Nông cổ mín đàm năm 1901, hàng loạt danh tác như Thủy Hử, Phong Thần, Đông Châu Liệt Quốc, Tây Du Ký… lần lượt ra mắt bạn đọc, được tái bản nhiều lần với nhiều bản dịch khác nhau.
Sự bùng nổ này có nguyên nhân từ cả phía độc giả và dịch giả. Độc giả Nam Kỳ, phần lớn là người bình dân, vốn yêu thích các tích truyện lịch sử Trung Hoa được truyền miệng, nay lại có cơ hội thưởng thức chúng qua chữ Quốc ngữ. Dịch giả, phần lớn là trí thức Nho học, am hiểu văn hóa Trung Hoa, đã nhanh nhạy nắm bắt thị hiếu này để cho ra đời nhiều tác phẩm đáp ứng nhu cầu.
Sự Ra Đời Của Tiểu Thuyết Lịch Sử Việt Nam
Sự lấn át của tiểu thuyết lịch sử Trung Hoa khiến các nhà văn Nam Kỳ trăn trở. Họ nhận ra rằng người Việt đang quá quen thuộc với lịch sử Trung Hoa mà lãng quên chính lịch sử dân tộc mình. Từ đó, ý thức dân tộc trỗi dậy, thôi thúc các nhà văn sáng tác tiểu thuyết lịch sử Việt Nam.
Hồ Biểu Chánh, Phạm Minh Kiên, Tân Dân Tử, Nguyễn Chánh Sắt… là những cây bút tiêu biểu cho trào lưu này. Họ mong muốn dùng tiểu thuyết lịch sử như một phương tiện hữu hiệu để khơi gợi lòng tự hào dân tộc, khích lệ tinh thần yêu nước trong bối cảnh đất nước bị đô hộ.
Đặc Điểm Của Tiểu Thuyết Lịch Sử Việt Nam Ở Nam Kỳ
Tuy số lượng còn khiêm tốn so với tiểu thuyết dịch, nhưng tiểu thuyết lịch sử Việt Nam ở Nam Kỳ đã mang những nét riêng.
Về nội dung: Tác phẩm tập trung khai thác lịch sử dân tộc, ca ngợi các anh hùng, khẳng định truyền thống hào hùng của người Việt. Từ các triều đại phong kiến đến giai đoạn cận đại, lịch sử Việt Nam được tái hiện sinh động qua ngòi bút của các nhà văn.
Về hình thức: Tiểu thuyết lịch sử Việt Nam kế thừa khá nhiều từ tiểu thuyết lịch sử Trung Hoa, điển hình là hình thức chương hồi, cách xây dựng cốt truyện tuyến tính, miêu tả nhân vật.
Tuy nhiên, bên cạnh việc kế thừa, các nhà văn cũng có những sáng tạo riêng. Nhân vật lịch sử được khắc họa đời thường, tâm lý hơn, không còn là những hình tượng phi thường, xa cách.
Kết Luận
Làn sóng dịch thuật tiểu thuyết lịch sử Trung Hoa đầu thế kỷ XX ở Nam Kỳ là một hiện tượng văn hóa đặc biệt. Dù có những mặt trái như khiến độc giả “sính ngoại”, nhưng không thể phủ nhận vai trò tích cực của nó trong việc thúc đẩy quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam, góp phần quan trọng vào sự ra đời và phát triển của dòng tiểu thuyết lịch sử.
