Bài viết này bàn về lịch sử hình thành và phát triển của áo dài – trang phục truyền thống của người phụ nữ Việt Nam. Từ chiếc áo Giao Lãnh thời kỳ sơ khai đến áo Tứ Thân gắn liền với đời sống nông nghiệp và áo Ngũ Thân mang đậm dấu ấn Nho giáo, áo dài đã đồng hành cùng phụ nữ Việt Nam trải qua bao thăng trầm của lịch sử.
Khởi nguyên từ lớp lang lịch sử
Không ai biết chính xác áo dài xuất hiện từ bao giờ, nhưng những hình khắc trên trống đồng Ngọc Lũ đã cho thấy hình ảnh chiếc áo hai tà cách đây hàng nghìn năm. Theo sử gia Đào Duy Anh, người Văn Lang xưa gài áo về bên trái, sau này mới học theo người Trung Quốc mặc áo gài về bên phải. Dù vậy, tổ tiên ta vẫn gìn giữ nét đặc trưng văn hóa riêng, không đánh mất bản sắc dân tộc.
Truyền thuyết kể lại, Hai Bà Trưng đã mặc áo dài vàng khi ra trận đánh quân Hán. Hình ảnh này đã được tái hiện qua trang phục của nữ sinh trường Trưng Vương và Gia Long thời VNCH. Sau khi Hai Bà tuẫn tiết, dân làng lập đền thờ và tạc tượng, trang phục của Hai Bà chắc hẳn được phục dựng dựa trên y phục thời xưa.
Từ áo Giao Lãnh đến áo Tứ Thân và Ngũ Thân
Kiểu áo dài cổ xưa nhất là áo “Giao lãnh”, hai thân trước để giao nhau mà không buộc lại. Để tiện cho việc đồng áng, áo Giao Lãnh được biến tấu thành áo “Tứ thân”, gồm 4 vạt tượng trưng cho hai vợ chồng quấn quýt. Áo tứ thân thường mặc với váy xắn quai cồng, màu sắc giản dị khi làm đồng và rực rỡ hơn trong các dịp lễ hội.
Đến thời vua Gia Long, áo “Ngũ thân” ra đời thay thế áo Tứ Thân, được giới quý tộc và thị dân ưa chuộng. Áo Ngũ Thân không chỉ là trang phục mà còn là tác phẩm nghệ thuật ẩn chứa ý nghĩa sâu xa. Bốn thân áo tượng trưng cho tứ thân phụ mẫu, vạt nhỏ phía trước tượng trưng cho người mặc, thể hiện cha mẹ dang rộng vòng tay che chở con cái. Năm chiếc khuy áo tượng trưng cho Ngũ Thường: Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín.
Yếm đào – Nét chấm phá duyên dáng
Bên cạnh áo dài, yếm cũng là trang phục không thể thiếu của phụ nữ Việt Nam từ thời Lý. Chiếc yếm hình vuông che ngực, để lộ phần lưng thon thả, vừa kín đáo vừa gợi cảm. Hình ảnh chiếc yếm đã đi vào thơ ca, ví von với “lưng ong” – biểu tượng cho vẻ đẹp và đức hạnh của người phụ nữ.
Theo thời gian, yếm cũng có nhiều thay đổi, cổ yếm được khoét sâu hơn, màu sắc đa dạng hơn, góp phần tôn vinh nét đẹp của người phụ nữ.
Áo dài thời Pháp thuộc và những đổi mới
Thời Pháp thuộc, văn hóa Tây phương du nhập, ảnh hưởng đến trang phục. Áo dài bắt đầu có nhiều màu sắc tươi sáng hơn.
Vào thập niên 1930, áo dài “Le Mur” ra đời, biến tấu từ áo Tứ Thân với hai vạt trước và sau, vạt trước dài chấm đất, thân áo ôm sát cơ thể. Cùng thời gian này, áo dài của bà Trịnh Thục Oanh ra đời với phần eo được may chít, tôn lên vóc dáng người phụ nữ.
Năm 1934, họa sĩ Lê Phổ đã dung hòa nét đẹp cổ điển và hiện đại, tạo ra kiểu áo dài vạt dài, ôm sát cơ thể, được phái đẹp vô cùng yêu thích.
Cuối những năm 1950, bà Ngô Đình Nhu thiết kế kiểu áo dài hở cổ, gọi là “áo dài bà Nhu”, tạo nên một dấu ấn đặc biệt trong lịch sử áo dài.
Từ áo dài Raglan đến áo dài mini
Đầu thập niên 1960, áo dài tay Raglan ra đời với tay và vai áo nối xéo 45 độ, mặc với quần ống xéo. Đến cuối thập niên 1960, áo mini Raglan xuất hiện với vạt áo ngắn đến đầu gối, được giới nữ sinh Sài Gòn yêu thích.
Bên cạnh đó, áo dài ba tà cũng xuất hiện nhưng không được ưa chuộng.
Áo dài – Niềm tự hào của người phụ nữ Việt
Trải qua bao biến đổi, áo dài vẫn giữ được nét đẹp truyền thống, trở thành biểu tượng cho vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam. Áo dài không chỉ là trang phục mà còn là tác phẩm nghệ thuật, là sự kết hợp hài hòa giữa nét đẹp truyền thống và hiện đại, là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam.
Nguồn tham khảo:
- Bài đăng gốc
- Đào Duy Anh. (1956). Việt Nam Văn Hóa Sử.
