Đầu những năm 2000, tại Bệnh viện Walter Reed, hình ảnh những cựu binh từ chiến trường Iraq và Afghanistan trở về với thương tật đầy mình gợi lên trong tôi, một sử gia quân sự chuyên về Chiến tranh Việt Nam, những ký ức đau buồn về một cuộc chiến tranh dai dẳng và đầy mất mát. Sự so sánh giữa cuộc chiến ở Iraq và Việt Nam lan rộng trong chính phủ, quân đội và cả giới truyền thông, với một số ý kiến cho rằng bài học từ Việt Nam có thể dẫn đến chiến thắng ở Iraq. Lập luận này, được gọi là “chiến thắng bị bỏ lỡ”, cho rằng Mỹ đã gần như chiến thắng ở Việt Nam nhưng lại để tuột mất cơ hội do sự phản đối của báo chí và suy yếu ý chí chính trị trong nước. Tuy nhiên, với tư cách là một nhà nghiên cứu lịch sử, tôi tin rằng lập luận này hoàn toàn sai lầm và nguy hiểm, bởi nó che giấu thực tế phũ phàng về chiến lược sai lầm của Mỹ ở Việt Nam.
Huyền Thoại Về “Chiến Thắng Bị Bỏ Lỡ”
Lập luận “chiến thắng bị bỏ lỡ” bắt nguồn từ chính quyền Nixon những năm 1970, sau đó được một số nhà sử học xét lại như Mark Moyar và Lewis S. Sorley III tiếp tục đề cập trong những thập niên tiếp theo. Họ cho rằng Mỹ đã chiến thắng trên thực địa nhưng thất bại trong cuộc chiến dư luận ở quê nhà. Quan điểm này đã được những người lạc quan về cuộc chiến Iraq sử dụng để biện minh cho tình hình khó khăn tại đây. Họ cho rằng, giống như ở Việt Nam, giới học giả và chính trị gia đã làm suy yếu ý chí chiến đấu của người Mỹ và tạo hy vọng cho kẻ thù.
Binh lính Mỹ ở Việt NamHình ảnh: Binh lính Mỹ trong Chiến tranh Việt Nam
Tuy nhiên, giới sử gia chuyên nghiệp, bao gồm cả các nhà sử học quân sự chính thức như Tiến sĩ Jeffrey J. Clarke (tác giả cuốn Advice and Support: The Final Years, 1965-1973) và Thomas L. Ahern Jr. (tác giả Vietnam Declassified: The C.I.A. and Counterinsurgency), đều đồng thuận rằng Mỹ không thể chiến thắng ở Việt Nam. Sự thật là ngay từ đầu, chiến thắng đã nằm ngoài tầm với.
Thực Tế Khắc Nghiệt Tại Việt Nam
Nguyên nhân thất bại của Mỹ ở Việt Nam không phải do tâm lý chiến hay sự ủng hộ của công chúng, mà nằm ở chính tình hình phức tạp tại Việt Nam. Trong khi sự ủng hộ của người Mỹ cho cuộc chiến giảm dần theo thời gian, thì sự ủng hộ của người dân miền Nam Việt Nam dành cho chính quyền Sài Gòn lại luôn yếu ớt. Chính phủ Việt Nam Cộng hòa, dù dưới thời Tổng thống Ngô Đình Diệm hay các tướng lĩnh sau này, đều tham nhũng, thiếu dân chủ và chia rẽ nội bộ, không thể tạo được niềm tin và động lực chiến đấu cho nhân dân và quân đội của mình.
Ngược lại, những người Cộng sản đã thành công trong việc khơi dậy lòng yêu nước chống “Đế quốc Mỹ” và hứa hẹn một xã hội công bằng hơn, thu hút được sự ủng hộ của đông đảo quần chúng. Họ đã khéo léo khai thác tâm lý dân tộc, kết hợp với việc lên án hệ thống kinh tế xã hội bất công, khiến hàng triệu người sẵn sàng chiến đấu và hy sinh cho lý tưởng của mình.
Bất Cập Trong Chiến Lược Quân Sự
Sự ủng hộ của người dân dành cho lực lượng Cộng sản đã tạo ra một trở ngại lớn cho quân đội Mỹ và quân đội miền Nam. Lính Mỹ và quân lực Việt Nam Cộng hòa phải đối mặt với một kẻ thù luôn được che giấu và hỗ trợ bởi chính người dân địa phương. Ngay cả khi quân số của quân đội miền Nam đông hơn, được trang bị tốt hơn và có hỏa lực mạnh hơn, thì ý chí chiến đấu yếu kém vẫn là điểm yếu chí mạng. Trung tướng Arthur S. Collins, từng chỉ huy quân đội Mỹ tại Tây Nguyên, đã nhận thấy sự thiếu quyết tâm của các sĩ quan miền Nam khi con cái họ đều được gửi ra nước ngoài du học.
Sai Lầm Của Chính Quyền Johnson
Một số nhà sử học xét lại như Moyar đổ lỗi cho Tổng thống Lyndon B. Johnson vì đã không tạo ra một “tâm lý chiến” đủ mạnh để biến Việt Nam thành một cuộc chiến vì lòng yêu nước. Tuy nhiên, với tư cách là một chính trị gia lão luyện, Johnson hiểu rõ nghịch lý của cuộc chiến. Nếu ông thừa nhận sự thật về tình hình bế tắc tại Việt Nam và kêu gọi huy động toàn diện, ông sẽ đánh mất sự ủng hộ của công chúng, không chỉ đối với chiến tranh mà còn đối với chương trình “Xã hội Vĩ đại” của ông.
Do đó, Johnson đã chọn cách che giấu thực tế và đánh lừa công chúng về thời gian và chi phí của cuộc chiến. Việc ông từ chối tăng thuế và huy động lính dự bị đã vô tình tiết lộ sự yếu kém trong quyết tâm của Mỹ, giống như việc Mỹ không áp dụng các biện pháp tương tự sau sự kiện 11/9.
Bài Học Lịch Sử Cho Hậu Thế
Cuộc chiến Việt Nam là một bài học xót xa về những hậu quả của việc can thiệp quân sự khi thiếu sự ủng hộ của người dân và một chiến lược rõ ràng. Như nhà sử học George Herring đã nhận định, cuộc chiến này “không thể thắng được với một cái giá mà hầu hết người Mỹ coi là chấp nhận được”. Bài học quan trọng nhất từ Việt Nam là nếu lý do gây chiến không đủ thuyết phục để yêu cầu sự hy sinh toàn diện của người dân, thì có lẽ không nên tham chiến ngay từ đầu. Chúng ta không nên đặt gánh nặng chiến tranh lên vai những người lính đang chiến đấu ở nước ngoài mà không có sự ủng hộ và cam kết mạnh mẽ từ chính quê hương của họ.
Tài liệu tham khảo:
-
Sách/Tài liệu gốc:
- Clarke, Jeffrey J. Advice and Support: The Final Years, 1965-1973.
- Ahern Jr., Thomas L. Vietnam Declassified: The C.I.A. and Counterinsurgency.
-
Nghiên cứu:
- Boylan, Kevin. Losing Binh Dinh: The Failure of Pacification and Vietnamization, 1969-1971.
- Moyar, Mark. Bài báo trên New York Times.
- Herring, George. Các nghiên cứu về Chiến tranh Việt Nam.
-
Hình ảnh:
-
Độ tin cậy của nguồn tư liệu: Các nguồn được trích dẫn đều là các nguồn học thuật uy tín và được công nhận rộng rãi trong giới nghiên cứu lịch sử.
