Bán đảo Ả Rập, vùng đất được mệnh danh là “bản lề của ba châu Á, Phi, Âu”, là nơi chứng kiến sự thăng trầm của vô số nền văn minh, từ cổ đại đến hiện đại. Nơi đây là cái nôi của những nền văn minh rực rỡ như Ai Cập và Lưỡng Hà, đồng thời cũng là nơi khai sinh ra những tôn giáo lớn ảnh hưởng sâu sắc đến nhân loại như Do Thái giáo, Ki Tô giáo và Hồi giáo. Từ những sa mạc khô cằn đến những vùng đất phì nhiêu ven Địa Trung Hải, bán đảo Ả Rập đã trải qua biết bao biến động lịch sử, từ những cuộc chinh phạt của Alexander Đại đế đến sự trỗi dậy của Hồi giáo, từ đế chế Ottoman hùng mạnh đến cuộc tranh giành ảnh hưởng giữa các cường quốc phương Tây trong thời hiện đại. Bài viết này sẽ đưa bạn đọc vào một hành trình khám phá lịch sử đầy màu sắc của vùng đất đặc biệt này, từ thuở hồng hoang đến thời kỳ dầu mỏ thống trị, từ những vị vua anh hùng đến những cuộc cách mạng đầy biến động, từ những lời hứa hẹn về độc lập đến những âm mưu chia cắt, thôn tính.
Bán Đảo Ả Rập – Nơi Giao Thoa Của Các Nền Văn Minh Cổ Đại
Ngay từ thời tiền sử, bán đảo Ả Rập đã là nơi sinh sống của nhiều bộ lạc du mục, di chuyển theo những đàn gia súc để tìm kiếm đồng cỏ. Tuy nhiên, ở miền bắc bán đảo, dọc theo bờ Địa Trung Hải và lưu vực hai con sông Tigris và Euphrates, những nền văn minh đầu tiên của nhân loại đã bắt đầu hình thành.
Hình ảnh minh họa về cuộc khởi nghĩa Ả Rập
Nền văn minh Ai Cập cổ đại, một trong những nền văn minh rực rỡ nhất lịch sử, đã phát triển dọc theo bờ sông Nile, với những thành tựu kiến trúc đồ sộ như kim tự tháp và những kiến thức khoa học tiên tiến như lịch pháp, toán học, y học và chữ viết.
Song song với Ai Cập, ở phía đông là nền văn minh Lưỡng Hà, phát triển trong khu vực giữa hai con sông Tigris và Euphrates. Nơi đây đã chứng kiến sự thăng trầm của nhiều đế chế hùng mạnh, từ đế chế Akkad, đế chế Babylon cho đến đế chế Assyria, với những thành tựu văn minh rực rỡ như hệ thống chữ viết hình nêm, luật pháp Hammurabi và những kiến thức toán học, thiên văn học tiên tiến.
Bên cạnh hai nền văn minh lớn này, bán đảo Ả Rập cũng là nơi sinh sống của dân tộc Do Thái, những người đã khai sinh ra Do Thái giáo – một tôn giáo độc thần thờ phụng Thiên Chúa Yahweh. Dưới sự lãnh đạo của những vị vua anh minh như David và Solomon, vương quốc Israel đã từng trải qua một thời kỳ hoàng kim, để lại những di sản văn hóa và tôn giáo vô giá cho nhân loại.
Sự Trỗi Dậy Của Hồi Giáo Và Đế Chế Ả Rập Hùng Mạnh
Trong khi ở phía bắc bán đảo, những nền văn minh rực rỡ chiếu sáng lịch sử nhân loại, thì ở sâu trong sa mạc khô cằn, những bộ lạc Ả Rập vẫn sống cuộc đời du mục, nay đây mai đó, theo những đàn gia súc để tìm kiếm đồng cỏ. Vào thế kỷ thứ VII SCN, một nhân vật xuất chúng đã xuất hiện, làm thay đổi hoàn toàn vận mệnh của bán đảo Ả Rập và ảnh hưởng sâu sắc đến lịch sử thế giới: nhà tiên tri Muhammad và sự ra đời của Hồi giáo.
Muhammad, sinh ra trong một gia đình thương nhân ở Mecca, đã nhận được thiên khải từ Thiên Chúa Allah, kêu gọi mọi người từ bỏ đa thần giáo mà thờ phụng một Thiên Chúa duy nhất. Với thông điệp giản dị nhưng đầy sức mạnh, Hồi giáo đã nhanh chóng lan rộng khắp bán đảo Ả Rập, thu hút đông đảo tín đồ từ các bộ lạc khác nhau, đoàn kết họ lại thành một lực lượng hùng mạnh, tạo nên một đế chế rộng lớn trải dài từ Tây Ban Nha đến Ấn Độ.
Bản đồ bán đảo Ả Rập
Dưới sự lãnh đạo của những vị vua (caliph) đầu tiên như Abu Bakr, Umar và Ali, đế chế Ả Rập đã chinh phục được những vùng đất rộng lớn, tiếp thu những tinh hoa văn minh của các nền văn hóa bị chinh phục, tạo nên một nền văn minh Hồi giáo rực rỡ với những thành tựu khoa học, kiến trúc, văn học, nghệ thuật vô cùng phong phú.
Bán Đảo Ả Rập Dưới Ách Thống Trị Của Đế Chế Ottoman
Sau một thời kỳ hoàng kim, đế chế Ả Rập dần suy yếu và tan rã thành nhiều tiểu quốc. Vào thế kỷ thứ XIII, một đế chế hùng mạnh mới xuất hiện ở Trung Á – đế chế Ottoman do người Thổ Nhĩ Kỳ sáng lập. Với sức mạnh quân sự vượt trội, người Thổ đã chinh phục được những vùng đất rộng lớn, bao gồm cả bán đảo Ả Rập, sáp nhập chúng vào đế chế Ottoman.
Tuy nhiên, người Thổ không thể chinh phục được hoàn toàn bán đảo Ả Rập. Vùng sa mạc khô cằn ở trung tâm bán đảo vẫn nằm ngoài tầm kiểm soát của đế chế Ottoman. Nơi đây là cái nôi của dòng họ Saud, những người sẽ đóng vai trò quan trọng trong lịch sử bán đảo Ả Rập thời hiện đại.
Bán Đảo Ả Rập Thời Hiện Đại: Từ Thuộc Địa Đến Nền Độc Lập Mong Manh
Từ thế kỷ XVIII, đế chế Ottoman bắt đầu suy yếu, trở thành “con bệnh của châu Âu”, đối mặt với sự nổi dậy của các dân tộc bị trị và sự tranh giành ảnh hưởng của các cường quốc phương Tây. Bán đảo Ả Rập, một vùng đất giàu tài nguyên, đặc biệt là dầu mỏ, đã trở thành mục tiêu thôn tính của các đế quốc Anh và Pháp.
Với chính sách “chia để trị” khôn ngoan, Anh và Pháp đã chia cắt bán đảo Ả Rập thành nhiều thuộc địa và vùng bảo hộ, lợi dụng mâu thuẫn giữa các bộ lạc và dòng họ Ả Rập để củng cố quyền thống trị của mình.
Trong Thế chiến thứ nhất, người Anh đã khéo léo lợi dụng phong trào giải phóng Ả Rập do Sharif Hussein lãnh đạo để chống lại đế chế Ottoman, hứa hẹn trao trả độc lập cho người Ả Rập sau khi chiến tranh kết thúc. Tuy nhiên, sau khi chiến thắng, Anh và Pháp đã nuốt lời, chia cắt bán đảo Ả Rập thành nhiều thuộc địa và vùng bảo hộ, gây nên sự bất mãn và oán giận sâu sắc trong lòng người Ả Rập.
zuh1e8bThhxppbLZ2TKpu2i1.jpegBức hí họa về “con bệnh Thổ”
Sau Thế chiến thứ hai, phong trào giải phóng dân tộc bùng nổ mạnh mẽ trên toàn thế giới, các thuộc địa của Anh và Pháp lần lượt giành được độc lập. Bán đảo Ả Rập cũng không nằm ngoài xu thế chung, các quốc gia Ả Rập như Ai Cập, Syrie, Iraq, Jordan và Lebanon lần lượt giành được độc lập, thoát khỏi ách thống trị của thực dân phương Tây.
Dầu Mỏ, Cường Quốc Và Những Cuộc Tranh Giành Ảnh Hưởng
Tuy nhiên, nền độc lập của các quốc gia Ả Rập vẫn còn rất mong manh. Sự chia rẽ nội bộ, mâu thuẫn giữa các dòng họ và bộ lạc, sự can thiệp của các cường quốc, đặc biệt là Mỹ và Nga, đã khiến bán đảo Ả Rập trở thành một “thùng thuốc súng” đầy bất ổn.
Sự xuất hiện của dầu mỏ đã khiến bán đảo Ả Rập trở thành một khu vực có tầm quan trọng chiến lược đối với các cường quốc. Mỹ, với tham vọng bá chủ thế giới, đã tìm mọi cách để lôi kéo các quốc gia Ả Rập về phía mình, thành lập các liên minh quân sự, xây dựng các căn cứ quân sự, kiểm soát nguồn tài nguyên dầu mỏ. Nga, đối thủ của Mỹ trong cuộc chiến tranh lạnh, cũng không kém phần tích cực trong việc tranh giành ảnh hưởng ở bán đảo Ả Rập, viện trợ quân sự, kinh tế cho các quốc gia Ả Rập, ủng hộ phong trào giải phóng Palestine.
Sự tranh giành ảnh hưởng giữa Mỹ và Nga đã khiến bán đảo Ả Rập bị chia rẽ sâu sắc. Các quốc gia Ả Rập bị lôi kéo vào cuộc đối đầu giữa hai siêu cường, trở thành “con tốt” trong “ván cờ” chính trị toàn cầu, liên tục đối mặt với bất ổn và xung đột.
Israel – “Cái Ung Nhọt” Và Mối Thù Truyền Kiếp
Bên cạnh sự tranh giành ảnh hưởng của các cường quốc, bán đảo Ả Rập còn phải đối mặt với một vấn đề nan giải khác: sự xuất hiện của quốc gia Israel.
Sau Thế chiến thứ hai, với sự ủng hộ của Anh và Mỹ, người Do Thái đã thành lập quốc gia Israel trên vùng đất Palestine, nơi sinh sống của người Ả Rập từ hàng nghìn năm qua. Sự kiện này đã gây nên làn sóng phẫn nộ và oán giận trong lòng người Ả Rập, dẫn đến nhiều cuộc chiến tranh giữa Israel và các quốc gia Ả Rập.
Sự xuất hiện của Israel đã khiến bán đảo Ả Rập càng thêm bất ổn, đẩy các quốc gia Ả Rập vào vòng xoáy xung đột triền miên, làm gia tăng mâu thuẫn giữa các cường quốc, đẩy họ vào những cuộc chạy đua vũ trang tốn kém và nguy hiểm.
Tương Lai Bán Đảo Ả Rập: Giữa Hy Vọng Và Thách Thức
Cho đến nay, bán đảo Ả Rập vẫn là một khu vực đầy bất ổn, đối mặt với vô số thách thức: xung đột sắc tộc, tôn giáo, khủng bố, nghèo đói, bất bình đẳng, biến đổi khí hậu…
Tuy nhiên, giữa những gam màu u ám, vẫn le lói những tia hy vọng về một tương lai tươi sáng hơn cho bán đảo Ả Rập: sự thức tỉnh của người dân Ả Rập, khát vọng hòa bình và phát triển, những nỗ lực hợp tác khu vực và quốc tế…
Lịch sử bán đảo Ả Rập là một câu chuyện đầy màu sắc, với những chương hồi hào hùng và bi tráng, những biến động bất ngờ và những bài học sâu sắc. Tương lai của bán đảo Ả Rập vẫn là một ẩn số, nhưng chắc chắn rằng, vùng đất “bản lề ba châu” này sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trên trường quốc tế, thu hút sự quan tâm của cả thế giới.
