Hà Nội, với bề dày lịch sử nghìn năm văn hiến, mang trong mình dấu ấn thời gian và những giá trị văn hóa độc đáo. Kể từ khi Lý Công Uẩn dời đô về Thăng Long, thành phố đã trải qua biết bao biến động, thăng trầm của lịch sử, để rồi hun đúc nên một bản sắc riêng biệt. Trong dòng chảy văn hóa ấy, dấu ấn của văn hóa – văn minh Pháp trong hơn nửa thế kỷ đô hộ đã để lại những ảnh hưởng sâu sắc, góp phần tạo nên diện mạo độc đáo của Hà Nội ngày nay.
Kinh Thành Cổ Xưa Và Sự Giao Thoa Văn Hóa
Ngay từ thời Lý – Trần, Thăng Long đã là trung tâm kinh tế, chính trị và văn hóa sầm uất bậc nhất cả nước. Những công trình kiến trúc đồ sộ như chùa Diên Hựu, chùa Báo Thiên, Văn Miếu – Quốc Tử Giám… minh chứng cho sự phồn thịnh của kinh thành xưa. Trải qua các triều đại, Thăng Long – Đông Đô – Đông Kinh vẫn là trung tâm quyền lực, thu hút thương nhân và lưu dân từ khắp mọi miền, góp phần tạo nên một diện mạo đa dạng về văn hóa.
Tuy nhiên, phải đến khi người Pháp đặt chân đến vào giữa thế kỷ 19, diện mạo của Hà Nội mới có sự chuyển mình rõ rệt. Sự giao thoa giữa văn hóa phương Đông và phương Tây đã tạo nên những nét độc đáo, pha trộn giữa nét cổ kính, trầm mặc của truyền thống với sự hiện đại, phóng khoáng của kiến trúc phương Tây.
Dấu Ấn Kiến Trúc Pháp: Từ Tân Cổ Điển Đến Đông Dương
Người Pháp đã tiến hành quy hoạch và xây dựng Hà Nội bài bản qua các giai đoạn, để lại dấu ấn rõ nét qua các công trình kiến trúc. Giai đoạn trước 1920, phong cách Tân cổ điển châu Âu thịnh hành với những công trình tiêu biểu như Nhà thờ Lớn, Nhà hát Lớn, Cầu Long Biên, Ga Hàng Cỏ, Bưu điện Hà Nội…
Từ sau 1920, kiến trúc Đông Dương (Indochine) ra đời, kết hợp hài hòa giữa yếu tố phương Tây và bản địa. Kiến trúc sư Ernest Hébrard, với vai trò Giám đốc Sở Quy hoạch Kiến trúc Đông Dương, đã tiên phong cho phong cách này. Những công trình tiêu biểu như Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Viện Pasteur, Đại học Đông Dương… thể hiện rõ nét sự giao thoa văn hóa độc đáo này.
Khoa Học Và Giáo Dục: Hạt Giống Cho Sự Phát Triển
Bên cạnh kiến trúc, người Pháp cũng chú trọng phát triển khoa học và giáo dục tại Việt Nam. Viện Viễn Đông Bác Cổ (EFEO), thành lập năm 1900, là minh chứng rõ nét cho nỗ lực nghiên cứu về văn hóa, lịch sử và con người Việt Nam của giới học giả Pháp. Những công trình nghiên cứu của EFEO về các nền văn hóa cổ, khảo cổ học, tôn giáo, ngôn ngữ… đã đặt nền móng cho nhiều ngành khoa học xã hội của Việt Nam.
Đại học Y Hà Nội, Đại học Đông Dương, Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương… là những cơ sở giáo dục hiện đại đầu tiên, góp phần đào tạo nên đội ngũ trí thức, bác sĩ, kỹ sư… cho Việt Nam. Dưới sự ảnh hưởng của nền giáo dục Pháp, nhiều trí thức Việt Nam đã tiếp thu tinh hoa văn hóa, khoa học phương Tây, kết hợp với truyền thống dân tộc để tạo nên những thành tựu mới.
Ảnh Hưởng Đến Đời Sống Xã Hội Và Văn Hóa Tinh Thần
Sự du nhập của văn hóa – văn minh Pháp đã tạo nên những thay đổi sâu sắc trong đời sống xã hội Việt Nam. Báo chí, văn học, nghệ thuật… đều chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ phương Tây. Phong trào Thơ Mới (1930-1945), những ca khúc tiền chiến… là minh chứng cho sự tiếp biến văn hóa đầy sáng tạo của giới trí thức Việt Nam thời kỳ này.
Sự biến đổi này được Henri Cucherrousset, một học giả, nhà báo Pháp sống tại Hà Nội, nhận định: “Chưa đầy 50 năm, trong xứ đã tiến bộ lạ lùng… Nước Pháp còn đem lại cho xứ này nhiều ơn huệ nữa, như những công việc vĩ đại đường sá, cầu cống, đường xe hỏa, bến tàu thủy, sông đào về việc dẫn thủy nhập điền… Biết bao nhiêu trường như trường tiểu học, trường trung học, trường kĩ nghệ, trường mỹ nghệ thực hành, trường cao đẳng, trường đại học…”
Kết Luận: Bản Sắc Hà Nội – Sự Giao Thoa Và Thăng Hoa
Dấu ấn văn hóa – văn minh Pháp là một phần không thể thiếu trong bản sắc Hà Nội ngày nay. Sự giao thoa giữa hai nền văn hóa Đông – Tây tưởng chừng đối lập đã tạo nên một bản sắc riêng biệt, vừa cổ kính, vừa hiện đại, vừa trầm mặc, vừa phóng khoáng.
Hà Nội hôm nay, vẫn lưu giữ những công trình kiến trúc Pháp cổ kính, những con phố nhỏ rợp bóng cây xanh, những quán cà phê mang phong cách lãng mạn… Tất cả hòa quyện vào nhau, tạo nên một bức tranh văn hóa đa sắc màu, góp phần làm nên sức hấp dẫn riêng của Thủ đô ngàn năm văn hiến.
Tài liệu tham khảo:
- Viện KHXH Việt Nam (1998), Đại Việt sử ký toàn thư, t. I, II, Nxb. KHXH. Hà Nội.
- Đào Thị Diến (2022). Thành Hà Nội từ bị tấn công, thất thủ đến bị chiếm đóng và phá hủy – một thời kỳ bi tráng trong lịch sử cận đại Việt Nam (1873-1897).
- Masson, André (1929). Hanoi pendant la période héroïque (1873-1888). Bulletin de l’École française d’Extrême-Orient Année 1929 29
- Claude Bourrin (1941). Le vieux tonkin. Le Théâtre – Le Sport – La vie Mondaine de 1890 à 1894. Hanoi Imprimerie d’ Extrême-Orient. Éditeur. 1941.
- D. Warres Smith (1900). European Settlements in the Far East. London Sampson Low, Marston & Company.
- Papin, Philippe (2001). Histoire de Hanoi. Fayard.
- Phạm Xanh (2010). Dấu ấn văn hóa người pháp ở Hà Nội. Tạp chí “Nghiên cứu Lịch sử”, số 7.
- Trần Quốc Bảo (2012). Quá trình biến đổi hình thái đô thị Khu phố Pháp ở Hà Nội.
- Đặng Thái Hoàng (1995). Kiến trúc Hà Nội thế kỷ XIX – XX. Nxb. Hà Nội.
- Doumer, Paul (2018). Xứ Đông Dương (Hồi ký). Nxb. Thế Giới. Hà Nội.
- Crane Brinton, John B. Christopher, Robert Lee Wolff (1994). Lịch sử phát triển văn hóa văn minh nhân loại. Văn minh phương Tây, Nxb. Văn hóa -Thông tin. Hà Nội.
- Ngô Thế Long, Trần Thái Bình (2009). Học viện Viễn Đông bác cổ (Giai đoạn 1898-1957). Nxb. KHXH.
- Henri Cucherrousset (1926). Đông dương xưa và nay. Vũ công Nghị dịch. Tập sách in của Đông dương kinh tế báo. Hà Nội MCMXXVI. Viễn Đông ấn quán Bắc Kỳ 12/1926.
