Tiểu thuyết Thủy Hử (tên tiếng Anh: The Water Margin, hay All Men Are Brothers) từ lâu đã trở thành một tác phẩm kinh điển của văn học Trung Quốc, gắn liền với đời sống văn hóa và tâm lý của người dân nước này qua nhiều thế hệ. Sự nổi tiếng của Thủy Hử không chỉ nằm ở cốt truyện hấp dẫn, hệ thống nhân vật đa dạng mà còn ở những tranh luận xung quanh giá trị văn hóa và tính thời sự của nó. Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về những góc nhìn đa chiều đối với Thủy Hử, đặc biệt là quan điểm của học giả phương Tây, qua đó làm nổi bật những giá trị văn hóa truyền thống cũng như những bài học cho đời sống đương đại.
Thủy Hử dưới góc nhìn của học giả phương Tây
Giáo sư Bill Jenner, một chuyên gia nghiên cứu văn học cổ điển Trung Quốc tại Đại học Quốc gia Australia, đã đưa ra những nhận định khá thẳng thắn về Thủy Hử. Ông cho rằng, tác phẩm này “bệnh hoạn” bởi sự miêu tả tình trạng chém giết tràn lan, thiếu mục đích rõ ràng, chỉ để thể hiện võ công hay nghĩa khí anh em kiểu “lưu manh”. Ông đặt câu hỏi về giá trị xây dựng của việc ca ngợi bạo lực và đặt nó trong bối cảnh văn hóa xã hội Trung Quốc từ thời Minh đến nay.
Hình minh hoạ một cảnh trong Thủy Hử
Nghịch lý giữa sự “bệnh hoạn” và sức hút của Thủy Hử
Tuy nhiên, một nghịch lý đặt ra là Thủy Hử vẫn được đông đảo người dân Trung Quốc đón nhận, thậm chí là “hoan nghênh”. Giáo sư Jenner cho rằng, chính sự tương phản giữa thế giới hảo hán phóng khoáng trong sách với cuộc sống thực tại đầy ràng buộc đã tạo nên sức hút này. Những hảo hán trong Thủy Hử, bất chấp hậu quả, sẵn sàng hành động theo ý mình, trở thành hình mẫu lý tưởng để người dân gửi gắm những khát khao tự do, giải tỏa những bất mãn trong lòng.
Lý Quỳ: Biểu tượng của bạo lực và nghĩa khí
Nhân vật Lý Quỳ được giáo sư Jenner xem là đại diện điển hình cho tính cách “hảo hán” trong Thủy Hử. Vừa hiếu thảo, trung thành, lại vừa hung bạo, mất kiểm soát, Lý Quỳ là một mớ hỗn độn của những mặt đối lập. Hành động chém giết bừa bãi, kể cả người vô tội, của Lý Quỳ được xem là biểu hiện của bạo lực cực đoan, vô nghĩa. Sự mâu thuẫn này cũng là một phần nguyên nhân khiến Thủy Hử gây ra nhiều tranh cãi.
Thủy Hử và mâu thuẫn giai cấp
Giáo sư Jenner cũng bác bỏ quan điểm Thủy Hử là tiểu thuyết ca ngợi cuộc khởi nghĩa nông dân. Ông chỉ ra rằng, đa số 108 anh hùng Lương Sơn Bạc không phải là nông dân, mà thuộc tầng lớp quan lại, địa chủ, thậm chí là những người làm nghề buôn bán. Do đó, mâu thuẫn được phản ánh trong Thủy Hử chủ yếu là mâu thuẫn nội bộ trong giai cấp thống trị chứ không phải mâu thuẫn giai cấp nông dân – địa chủ. Việc phân chia chiến lợi phẩm của Lương Sơn Bạc, chỉ chia cho nội bộ hảo hán mà không chia cho dân nghèo, cũng là một minh chứng cho nhận định này.
So sánh Thủy Hử với Robin Hood: Hai hình mẫu anh hùng khác biệt
So sánh với hình tượng Robin Hood trong văn học Anh, giáo sư Jenner nhận thấy sự khác biệt rõ nét trong động cơ hành động. Robin Hood cướp của người giàu chia cho người nghèo, mang tính chính nghĩa xã hội. Trong khi đó, hảo hán Thủy Hử hành động chủ yếu vì mục đích cá nhân, báo thù riêng, đề cao nghĩa khí anh em hơn là chính nghĩa xã hội. Hành động của Võ Tòng, giúp đỡ xã hội đen chỉ vì bất mãn cá nhân, được đưa ra làm ví dụ minh họa cho luận điểm này.
Kết luận: Giá trị và bài học từ Thủy Hử
Thủy Hử với những giá trị văn hóa và tính thời sự của nó vẫn tiếp tục là đề tài tranh luận. Mặc dù chứa đựng nhiều yếu tố bạo lực và nghĩa khí “lưu manh”, Thủy Hử vẫn phản ánh một phần tâm lý xã hội, khát khao tự do và công lý của con người. Việc nhìn nhận, đánh giá Thủy Hử một cách khách quan, đa chiều sẽ giúp chúng ta rút ra những bài học quý giá về đạo đức, xã hội, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống. Câu nói “Già chẳng đọc Tam Quốc, trẻ không xem Thủy Hử” cũng phần nào phản ánh sự cần thiết phải có cái nhìn chín chắn, tỉnh táo khi tiếp cận tác phẩm này.
Tài liệu tham khảo
- Jenner, B. (2006). 西方学者看《水浒》. 科学与文化.
