Bài viết phân tích nguồn gốc của bánh tét, cây nêu và phong tục thờ ông Táo trong văn hóa Việt Nam, cho thấy những yếu tố này đều bắt nguồn từ văn hóa bản địa và Nam Á, chứ không phải từ văn hóa Trung Hoa như nhiều người vẫn nghĩ.
Bánh Tét – Tinh Hoa Nền Văn Minh Lúa Gạo
Năm 1988, Giáo sư Trần Quốc Vượng trong bài viết “Triết lý bánh chưng, bánh giầy” đã đưa ra quan điểm bánh chưng – bánh giầy là sản phẩm của nền văn minh lúa gạo Đông Á và Đông Nam Á, và quan niệm đất vuông trời tròn là ảnh hưởng muộn màng từ Trung Hoa.
Quan điểm này càng được củng cố khi ta thấy những cộng đồng người Việt di cư vào Nam từ thời kỳ trung – cận đại đến nay vẫn duy trì tục gói bánh tét hình trụ dài thay vì bánh chưng vuông để dâng cúng tổ tiên.
Bánh tét – nét văn hóa đặc trưng của người Việt
Điều này cho thấy bánh tét có khả năng ra đời trước bánh chưng vuông, và tên gọi “bánh tét” mới phản ánh đúng bản chất của loại bánh này: bánh làm từ nếp.
Tác giả bài viết đã đưa ra những bằng chứng ngôn ngữ học cho thấy từ “nếp” trong tiếng Việt có mối liên hệ với cách gọi tên loại ngũ cốc này trong các ngôn ngữ Mon-Khmer khác như Khmer, Pacoh, Katu, Chứt.
Từ đó, tác giả lập luận rằng “bánh tét” thực chất là “bánh nếp”, và sự biến đổi âm từ “nếp” sang “tép” rồi thành “tét” là hoàn toàn có cơ sở trong lịch sử ngữ âm tiếng Việt.
Cây Nêu – Biểu Tượng Nối Liền Trời Đất
Cây nêu, hay “cây sự sống”, là biểu tượng phổ biến trong nhiều nền văn hóa trên thế giới. Theo nhà nghiên cứu Waruno Mahdi, cây tế lễ với ý nghĩa phồn thực và bộ ba rắn-chim-cây đã được khuếch tán từ Đông Nam Á lên phía bắc đến Trung Hoa và về phía tây đến Ấn Độ.
Cây sự sống Tam Tinh Đôi
Cây sự sống bằng đồng được tìm thấy tại di chỉ Tam Tinh Đôi, Trung Quốc, có niên đại cách đây 3.100 năm
Điều này cho thấy ý niệm về cây nêu đã có mặt ở Việt Nam từ rất xa xưa, có thể từ thời kỳ văn hóa Đông Sơn (700 TCN – 100 SCN) hoặc trước đó.
Cây nêu của người Kinh Việt thường được dựng vào dịp Tết, với ý nghĩa là bảng chỉ đường cho tổ tiên về thăm con cháu, đồng thời cũng là nơi gửi gắm ước nguyện về một năm mới bình an, no đủ.
Cây nêu ngày Tết
Cây nêu ngày Tết của người Việt
Từ “nêu” trong tiếng Việt cũng được cho là có nguồn gốc từ các ngôn ngữ Mon-Khmer, với ý nghĩa là “bày ra”, “chỉ dẫn”.
So với Trung Hoa, tục dựng cây nêu ở Việt Nam mang tính phổ biến hơn, phản ánh tính cộng đồng và sự gắn kết với thế giới tâm linh của người Việt.
Lửa, Bếp, Lò – Nền Tảng Của Sự Sống
Trong khi tục thờ ông Táo có nguồn gốc từ Trung Hoa, thì lửa, bếp và lò là những yếu tố gắn liền với đời sống của các tộc người Mon-Khmer từ thuở sơ khai.
Tác giả đã phân tích sự đa dạng trong cách gọi tên “lửa”, “bếp” và “lò” trong các ngôn ngữ Mon-Khmer, cho thấy sự phong phú và lâu đời của văn hóa vật chất của các tộc người này.
Từ đó, tác giả lập luận rằng nhiều từ ngữ liên quan đến lửa, bếp, lò trong tiếng Việt hiện nay có thể đã được vay mượn từ các ngôn ngữ Mon-Khmer.
Kết Luận
Qua việc phân tích nguồn gốc của bánh tét, cây nêu và các từ ngữ liên quan đến lửa, bếp, lò, bài viết cho thấy văn hóa Việt Nam là sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố bản địa và yếu tố ngoại lai, trong đó văn hóa Mon-Khmer đóng vai trò nền tảng.
Việc tìm hiểu và gìn giữ những giá trị văn hóa này là vô cùng quan trọng, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cội nguồn và bản sắc văn hóa dân tộc.
